Thành bại của Nghị quyết thí điểm cơ chế phát triển nhà ở xã hội

Sau nhiều năm loay hoay với hàng loạt vướng mắc về thủ tục hành chính, cơ chế đầu tư, chính sách phát triển nhà ở xã hội hiện nay đang đứng trước một cơ hội đặc biệt. Ngày 1/6 vừa qua, Nghị quyết 201/2025/QH15 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển nhà ở xã hội chính thức có hiệu lực, mang theo nhiều kỳ vọng về việc tháo gỡ tận gốc những điểm nghẽn kéo dài trong lĩnh vực này.

Với nhiều chính sách cởi mở, cắt giảm đến 70% thủ tục hành chính, Nghị quyết 201 được xem là "cú hích" thể chế lớn nhất từ trước đến nay dành cho lĩnh vực nhà ở xã hội. Tuy nhiên, như nhiều chuyên gia cảnh báo, chính sách dù đột phá đến đâu, nếu không được thực hiện nghiêm túc, quyết liệt, thì vẫn có nguy cơ rơi vào vòng lặp cũ: "đầy tiềm năng trên giấy, nhưng trầy trật trong thực tiễn".

"Trên nóng, dưới lạnh" khó thành công

Thực tế đã có không ít chủ trương, chính sách tốt nhưng không đạt kết quả như mong đợi do thiếu quyết tâm thực hiện ở cấp cơ sở và lĩnh vực nhà ở xã hội không phải ngoại lệ.

Tháng 3/2025, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định 444/QĐ-TTg giao mục tiêu hoàn thành nhà ở xã hội cho từng tỉnh, thành từ nay đến năm 2030. Đây là bước đi thể hiện rõ nỗ lực của Chính phủ nhằm thúc đẩy chính quyền địa phương hành động thực chất hơn, tránh tình trạng trì trệ trong phát triển phân khúc nhà ở vốn đã nhiều năm thiếu hụt nguồn cung này.

Tuy vậy, trong khi một số địa phương bắt đầu có chuyển động tích cực, thì không ít nơi vẫn chưa có phản ứng tương xứng. Nguyên nhân chủ yếu đến từ thực tế "trên nóng, dưới lạnh", thiếu chủ động, chưa coi nhà ở xã hội là một chỉ tiêu ưu tiên trong kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương.

Mới đây, Bộ Xây dựng đã phải phát đi Công điện số 19/CĐ-BXD ngày 22/5/2025, yêu cầu các tỉnh, thành chưa có dự án nhà ở xã hội được khởi công hoặc có dự án được khởi công nhưng tỷ lệ hoàn thành thấp; chưa bổ sung chỉ tiêu nhà ở xã hội vào kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội cần nhanh chóng vào cuộc.

Hay như gói tín dụng ưu đãi 120.000 tỷ đồng - một minh chứng điển hình cho khoảng cách giữa chủ trương tốt và kết quả đạt được.

Triển khai từ tháng 4/2023, gói tín dụng này được kỳ vọng sẽ là cơ chế tài chính để hiện thực hóa mục tiêu xây dựng một triệu căn nhà ở xã hội đến năm 2030. Nhưng đến nay, tiến độ giải ngân vẫn rất khiêm tốn.

Theo báo cáo của Bộ Xây dựng, chỉ khoảng 3.400 tỷ đồng, tương đương hơn 2% tổng quy mô gói hỗ trợ được giải ngân, trong đó phần lớn dành cho các chủ đầu tư tại 21 dự án, còn lại cho người mua nhà. Thậm chí, trong 4 tháng đầu năm nay, số tiền giải ngân chỉ đạt hơn 550 tỷ đồng, một con số cho thấy hiệu quả thực tế còn quá xa kỳ vọng ban đầu.

Việc chậm giải ngân gói tín dụng 120.000 tỷ đồng hay các địa phương không có chuyển biến trong công tác phát triển nhà ở xã hội không đơn thuần là kết quả chậm trễ, mà còn là lời cảnh báo - chính sách dù mạnh mẽ nhưng nếu thiếu năng lực, quyết tâm thực hiện thì vẫn có thể bị "gãy gánh" giữa đường. Cơ chế chỉ là điều kiện cần, điều kiện đủ là hành động thực chất từ phía chính quyền các cấp.

Chính vì vậy, nếu không có thay đổi trong cách tổ chức thực hiện, Nghị quyết 201 rất dễ có nguy cơ rơi vào đúng quỹ đạo ấy. Nhất là khi, đây là Nghị quyết thí điểm với các cơ chế, chính sách mới, quy trình triển khai chưa có tiền lệ.

Cần hành động sớm, quyết liệt và có trách nhiệm

Trong bối cảnh Nghị quyết 201 đã có hiệu lực và yêu cầu hành động đang trở nên cấp thiết, điều dư luận quan tâm lúc này là triển khai ra sao, liệu có thể chuyển hóa cơ chế thành kết quả cụ thể? Những phân tích từ giới chuyên gia cho thấy, rào cản lớn nhất không còn nằm ở pháp lý, mà nằm ở tư duy và năng lực thực thi của cấp cơ sở.

Trao đổi với Reatimes, luật sư Lê Cao, luật sư Điều hành Công ty Luật FDVN nhìn nhận, Nghị quyết 201 của Quốc hội không chỉ đơn thuần là một cơ chế thí điểm, mà thực sự là một cuộc "cởi trói thể chế" mạnh mẽ cho lĩnh vực nhà ở xã hội, nếu được triển khai đúng cách.

Theo luật sư Lê Cao, những cơ chế mới trong Nghị quyết đã trao quyền lớn cho các địa phương, đồng thời đặt ra yêu cầu cao về năng lực tổ chức thực hiện. Nếu không có sự chủ động, bản lĩnh và trình độ chuyên môn cần thiết, nguy cơ lúng túng, chậm trễ trong quá trình triển khai là hoàn toàn có thể xảy ra.

"Đây là Nghị quyết thí điểm nên các chính sách có sự đổi mới, khác với quy định của luật hiện hành, quy trình thực hiện cũng chưa có tiền lệ. Do đó, chúng ta cần những địa phương dám hành động, chứ không thể để tình trạng chính sách mở lối mà chính quyền lại rụt rè, ngại trách nhiệm, sợ sai. Việc địa phương quen đi trong các lối mòn cũ kỹ, đòi 'cầm tay chỉ việc' là không được phép, bởi thời điểm này đòi hỏi sự năng động, đổi mới và dám làm từ cơ sở", luật sư Cao nhận định.

Chúng ta cần những địa phương dám mở đường, chứ không thể để tình trạng chính sách mở lối mà chính quyền lại rụt rè, ngại trách nhiệm, sợ sai. Việc địa phương quen đi trong các lối mòn cũ kỹ, đòi 'cầm tay chỉ việc' là không được phép, bởi thời điểm này đòi hỏi sự năng động, đổi mới và dám làm từ cơ sở.

Luật sư Lê Cao, Luật sư Điều hành Công ty Luật FDVN

Theo luật sư Lê Cao, Nghị quyết 201 đã có hiệu lực từ ngày 1/6, người dân và doanh nghiệp đang trông chờ vào một đợt "hành động thật" thay vì chỉ hô hào khẩu hiệu. Muốn vậy, các địa phương cần sớm ban hành kế hoạch thực hiện rõ ràng, tổ chức tập huấn cán bộ chuyên môn, chủ động cung cấp thông tin tới nhà đầu tư để họ tiếp cận chính sách thuận lợi, nhanh chóng.

"Quốc hội, Chính phủ đã trao quyền, trao cơ chế. Để các giải pháp đó đi vào cuộc sống thì chính quyền địa phương phải thực thi chủ động, mạnh mẽ. Trước đây đã có không ít chính sách thí điểm nhưng chậm trễ, trì trệ khiến cơ hội bị bỏ lỡ. Lần này, nếu không chuyển động từ sớm và thực chất, rất dễ rơi vào vết xe đổ cũ", ông nói thêm.

Đồng thời, luật sư Cao cũng kêu gọi các địa phương thay đổi tư duy, thay vì chờ được giao việc, hãy chủ động đồng hành cùng doanh nghiệp, hỗ trợ họ vượt qua những vướng mắc thực tiễn. Chỉ khi chính quyền coi phát triển nhà ở xã hội là một phần trong mục tiêu phát triển bền vững của địa phương mình, thì những đổi mới thể chế mới thật sự có giá trị.

Những cảnh báo và kỳ vọng từ giới chuyên gia cũng giống điều được Chính phủ đặc biệt lưu tâm. Thông điệp hành động đã được thể hiện rõ ràng trong chỉ đạo của Thủ tướng tại Hội nghị ngày 2/6 vừa qua.

Theo đó, tại Hội nghị triển khai Nghị quyết 201/2025/QH15 và rà soát đánh giá tình hình phát triển nhà ở xã hội 5 tháng đầu năm, kế hoạch triển khai các tháng cuối năm 2025, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã yêu cầu Chủ tịch UBND cấp tỉnh tập trung tổ chức thực hiện ngay những quy định tại Nghị quyết 201 ngay sau khi Nghị quyết có hiệu lực thi hành.

Thủ tướng nhấn mạnh, UBND các tỉnh, thành phố thực hiện ngay việc cắt giảm, cải cách thủ tục hành chính theo quy định tại Nghị quyết; xử lý ngay những khó khăn, vướng mắc đang còn tồn đọng đã được tháo gỡ tại Nghị quyết này, như: Lựa chọn chủ đầu tư, đấu thầu, thủ tục đầu tư, xây dựng, xác định giá bán, giá thuê mua; chuẩn bị nguồn lực, nhân lực để triển khai có hiệu quả Nghị quyết này, đồng thời chú trọng kiểm tra, giám sát, không để sơ hở, tham nhũng, tiêu cực, trục lợi chính sách, thất thoát, lãng phí.

"Thể chế chính sách đã ngày càng được hoàn thiện, do đó vấn đề quan trọng là phải tổ chức thực hiện thật tốt, đảm bảo mục tiêu hoàn thành 100.000 căn nhà ở xã hội trong năm 2025 và đến năm 2030 hoàn thành 1 triệu căn nhà ở xã hội", Thủ tướng nói.

Có thể nói, Nghị quyết 201 của Quốc hội được kỳ vọng là "cơ hội vàng" để tạo ra bước chuyển thực sự, thay vì những lời hứa hẹn dở dang như nhiều chính sách trước.

Tuy nhiên, điều quan trọng nhất lúc này không nằm ở văn bản nghị quyết - mà nằm ở cách từng địa phương hành động. Nếu không thay đổi cách làm, nếu vẫn thiếu quyết tâm, thiếu phối hợp và thiếu trách nhiệm, thì một lần nữa, cơ chế tốt sẽ chỉ dừng lại ở... "cơ chế tốt".

Chính quyền địa phương đang đứng trước một phép thử lớn. Và câu trả lời sẽ không nằm ở những bản báo cáo, mà sẽ thể hiện rõ trong từng m2 nhà ở xã hội được hình thành - hoặc tiếp tục bị bỏ trống trong các kế hoạch hành chính./.