Ngành than Việt Nam có được hưởng lợi từ cơn sốt than toàn cầu?

Ngành than trong nước dừng như đứng ngoài cuộc chơi quốc tế do chính sách quản lý giá than của Nhà nước.

Cơn sốt giá than trên toàn cầu

Theo ghi nhận của Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA), nhu cầu than toàn cầu trong 9 tháng năm 2021 chỉ tăng 4,5% YoY sau khi giảm 5% YoY trong năm 2020, nhưng giá than trung bình thế giới đã tăng mạnh 110% so với cùng kỳ và 75% so với đầu năm, lập kỷ lục cao nhất trong lịch sử.

Theo SSI Research, có 3 nguyên nhân chính gây ra cơn sốt than trên toàn cầu.

Thứ nhất, căng thẳng thương mại Trung Quốc – Úc và các lệnh hạn chế nhập khẩu than của Trung Quốc. Lệnh cấm nhập khẩu than Úc cũng khiến nhu cầu và giá than tại những đối tác còn lại của Trung Quốc như Indonesia, Nga, Mông Cổ cũng tăng đột biến, dẫn tới cơn sốt giá than trên diện rộng.

Thứ hai, nguồn cung than và các nguyên liệu đốt khác phục hồi chậm trong tình hình dịch bệnh phức tạp. Hoạt động khai thác cần sử dụng một lượng lớn lao động trong môi trường chật hẹp, dẫn tới việc nhiều nước như Úc, Ấn Độ, Indonesia, Nga phải tạm dừng khai thác ở các mỏ trong khoảng 2 – 3 tháng trong năm 2021 để giãn cách xã hội. Đồng thời, việc xuất khẩu than cũng trở nên khó khăn khi giá cước vận tải tăng vọt và thiếu nhân lực.

Các nhiên liệu đốt khác như khí đốt, dầu mỏ cũng gặp tình trạng gián đoạn tương tự, dẫn tới hiện tượng một số doanh nghiệp bắt đầu tích trữ quá mức than và các nhiên liệu đốt, khiến giá và nhu cầu bị thổi phồng quá mức.

Thứ ba, Trung Quốc tiếp tục thắt chặt kiểm soát ô nhiễm ở các ngành công nghiệp nặng. Trong năm 2020 và 2021, Trung Quốc hợp nhất nhiều mỏ than và cắt giảm những mỏ than nhỏ có công suất dưới 600 nghìn tấn/năm ở tất cả các tỉnh. Reuters ước tính công suất than sang năm 2021 của Trung Quốc do đó đã giảm đi 1,4%, nước này chiếm tới ~50% thị phần sản xuất than thế giới, nên ảnh hưởng lớn tới nhu cầu và giá than tại những nước còn lại. Tuy nhiên, hiện tại chỉnh phủ Trung Quốc đã tạm dừng thắt chặt công suất để ưu tiên hạ nhiệt giá than trong nước.

Theo dự báo của IMF và IEA, nhu cầu than sẽ chững lại và chỉ tăng trưởng 2% YoY trong năm 2022. Giá than cũng được dự báo sẽ chỉ tăng 7% so với mức trung bình 2021 và có thể giảm từ 10 – 15% so với mức đỉnh thiết lập năm 2021 khi các yếu tố gây sốt giá sớm được tháo gỡ, và nguồn cung than dự kiến tăng mạnh 7% YoY.

Đồng thời, nhờ hầu hết các nước đẩy mạnh việc cấp phép mỏ than mới trong 2021, cũng như hoạt động logistic dần phục hồi, thị trường than thế giới sẽ sớm hạ nhiệt trong nửa đầu năm 2022.

Tác động tới ngành than Việt Nam

Dù giá than tăng cao kỷ lục, nhưng các doanh nghiệp khai thác than của Việt Nam vẫn không tăng được doanh thu và lợi nhuận, thậm chí có doanh nghiệp còn thua lỗ.

Các chuyên gia từ Công ty cổ phần Chứng khoán SSI (SSI) cho biết: “Giá than ở Việt Nam không đồng pha với giá than thế giới, do chính sách quản lý giá ở Việt Nam với chỉ 2 đơn vị được phép khai thác và bán than trong nước là Tập đoàn Than Khoáng sản Việt Nam (TKV) và Tổng Công ty Đông Bắc".

Giá than trong nước thường chỉ điều chỉnh khi có mức tăng lớn về chi phí sản xuất và chỉ diễn ra 3-4 năm/lần. Trong năm 2021, giá than trong nước chưa điều chỉnh nhiều, mới chỉ có giá than cho sản xuất xi măng điều chỉnh tăng 9% trong tháng 8.

Bên cạnh đó, giá than cho nhiệt điện vẫn giữ nguyên để giảm áp lực cho Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) khi Chính phủ đang yêu cầu hỗ trợ giá điện trong thời điểm dịch bệnh. Vì nhu cầu than trong nước chủ yếu phục vụ cho nhiệt điện, chiếm 72% nhu cầu trong nước nên SSI ước tính giá than năm nay dự kiến sẽ chỉ tăng nhẹ 4% so với năm 2021.

Về phía giá than nhập khẩu của Việt Nam tăng đồng pha với giá than thế giới, với mức tăng trung bình 83% so với cùng kỳ trong 9 tháng đầu năm 2021. Điều này sẽ ảnh hưởng ít nhiều đến các ngành công nghiệp ở nước ta bao gồm nhiệt điện, xi măng, luyện kim, phân bón

Cho nên, mặc dù diễn ra tình trạng sốt giá than toàn cầu nhưng tổng doanh thu và lợi nhuận của các doanh nghiệp khai thác than niêm yết trong nửa đầu năm 2021 lần lượt đạt 10,6 nghìn tỉ đồng, giảm 1,7% so với cùng kỳ năm ngoái và 115 tỉ đồng, giảm 8,2% so với cùng kỳ năm 2020. Trong nửa cuối năm 2021, các doanh nghiệp than chưa có quá nhiều triển vọng về tăng giá bán hay đẩy mạnh sản lượng tiêu thụ.