Nếu bỏ room tín dụng, cơ chế nào để điều tiết dòng vốn?

Thay đổi mô hình điều hành tín dụng là tất yếu

Tại Công điện số 128/CĐ-TTg ngày 6/8, Thủ tướng Phạm Minh Chính tiếp tục đốc thúc Ngân hàng Nhà nước khẩn trương xây dựng có lộ trình và thí điểm việc gỡ bỏ biện pháp giao chỉ tiêu tăng trưởng tín dụng, để thực hiện từ năm 2026. Giới chuyên gia đánh giá, việc thay đổi mô hình điều hành tín dụng là bước đi phù hợp với xu thế quốc tế, giúp tăng tính chủ động cho các ngân hàng.

Tổng Giám đốc AFA Capital Nguyễn Minh Tuấn cho biết, kể từ năm 2011, Ngân hàng Nhà nước đã sử dụng room tín dụng để điều tiết dòng vốn.

Nguyên nhân là giai đoạn 2006 - 2009, tăng trưởng tín dụng bùng nổ vượt trên 30%/năm, vượt xa khả năng hấp thụ của nền kinh tế. Năm 2008, GDP chỉ tăng 6,28% nhưng lạm phát gần 23%, lãi suất huy động có thời điểm lên tới 18 - 19%/năm. Dòng vốn khi đó chủ yếu chảy vào các lĩnh vực rủi ro, tạo bong bóng tài sản.

Trong bối cảnh đó, Ngân hàng Nhà nước buộc phải siết chặt tín dụng để xử lý nợ xấu và ổn định vĩ mô. Từ năm 2011, khi áp dụng room tín dụng, mức tăng trưởng tín dụng lập tức giảm xuống 14,2% và duy trì quanh 15 - 18% trong những năm gần đây.

"Khi năng lực quản trị của nhiều ngân hàng còn yếu, tăng trưởng tín dụng quá nhanh, chất lượng cho vay thấp, dòng vốn chảy vào lĩnh vực rủi ro, còn sản xuất - kinh doanh thì thiếu vốn. Hệ quả là bong bóng tài sản, lạm phát và nợ xấu. Đó là lý do Ngân hàng Nhà nước phải áp dụng room tín dụng", ông Tuấn nêu.

Tuy nhiên, cơ chế quản lý này cũng bộc lộ không ít hạn chế, theo ông Tuấn. Không ít ngân hàng dù được giao hạn mức cao nhưng lại ưu tiên vốn cho những lĩnh vực lợi nhuận lớn, thay vì tập trung vào các ngành sản xuất - kinh doanh thiết yếu của nền kinh tế. Đồng thời, nhiều ngân hàng thường đẩy mạnh giải ngân đầu năm, khi "room" còn nhiều, nên đôi khi chưa chú trọng tới chất lượng khoản vay.

Việc phân bổ hạn mức được thực hiện dựa trên hồ sơ xin cấp room và xếp hạng ngân hàng theo mô hình CAMEL, được quy định chi tiết tại Thông tư 52/2018/TT-NHNN quy định về xếp hạng tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài của Ngân hàng Nhà nước. Tuy vậy, vẫn có ý kiến cho rằng, cơ chế này mang tính “xin - cho” và nặng về hành chính, khiến các ngân hàng không được chủ động trong phân bổ vốn vay.

Ông Phan Lê Thành Long, chuyên gia tài chính, CEO AFA Group cho rằng, ở thời điểm hiện tại, việc bỏ room tín dụng là xu hướng tất yếu, bởi năng lực quản trị của hệ thống ngân hàng đã được nâng cao đáng kể.

"So với 15 năm trước, năng lực quản trị của hệ thống đã cải thiện rất tốt. Hiện nay, có tới 2/3 số ngân hàng tuân thủ tiêu chuẩn Basel II và bắt đầu áp dụng Basel III - bộ tiêu chuẩn quốc tế về an toàn vốn và quản trị rủi ro trong hoạt động ngân hàng. Tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu (CAR) của toàn ngành năm 2024 vẫn duy trì ở mức trên 11,5%. Nếu ngân hàng quản trị tốt và không để phát sinh nợ xấu thì nên để họ tự quyết định mức tăng trưởng tín dụng", ông Long nói.

Bên cạnh đó, theo ông Long, nhiều quốc gia trong khu vực cũng vừa là đối thủ cạnh tranh xuất khẩu trực tiếp của Việt Nam như Thái Lan, Malaysia hay Indonesia, đều điều hành chính sách tiền tệ và tín dụng dựa trên nguyên tắc thị trường. Trung Quốc hiện cũng không áp dụng room tín dụng mang tính hành chính. Vì vậy, công cụ room tín dụng không còn phù hợp với thông lệ quốc tế.

Tuy nhiên, CEO AFA Group cũng nhấn mạnh, việc bỏ room tín dụng cần thận trọng và phải gắn liền với một hệ thống giải pháp đồng bộ.

Cần cơ chế giám sát đủ mạnh để điều tiết dòng vốn

"Nếu bỏ room tín dụng mà thiếu cơ chế giám sát đủ mạnh, rủi ro hệ thống sẽ tăng và có thể lặp lại khủng hoảng như năm 2007. Với tình trạng bong bóng tài sản, lạm phát phi mã, chi phí vốn tăng cao và tăng trưởng kinh tế suy giảm, là hậu quả trực tiếp từ việc nới lỏng tín dụng quá nhanh so với khả năng hấp thụ của nền kinh tế", ông Long lưu ý và cho rằng, việc bỏ room tín dụng cần có lộ trình hợp lý.

Theo ông Long, lộ trình bỏ room tín dụng có thể được chia thành ba giai đoạn. Giai đoạn 1 (2025 - 2026) sẽ thí điểm có điều kiện, giám sát chặt tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu (CAR), tỷ lệ dư nợ cho vay so với tổng tiền gửi (LDR) và nợ xấu, nhằm bảo đảm hệ thống duy trì an toàn khi từng bước nới lỏng hạn mức.

Giai đoạn 2 (2027 - 2029) có thể mở rộng kiểm soát linh hoạt, phân tầng ngân hàng theo hệ số CAR và mô hình CAMEL nâng cấp (hệ thống tiêu chuẩn đánh giá mức độ lành mạnh và hiệu quả hoạt động của ngân hàng), áp dụng kiểm soát tín dụng theo ngành nghề ưu tiên, vận hành hệ thống cảnh báo sớm rủi ro và giám sát tín dụng thời gian thực (Real - time). Giai đoạn 3 (từ 2030), có thể bỏ hoàn toàn room tín dụng hành chính, thay bằng bộ chỉ tiêu giám sát gián tiếp và áp dụng đầy đủ Basel III.

Tiến tới, doanh nghiệp cũng cần định danh điện tử. Điều này sẽ dần cho phép chúng ta quản lý theo thời gian thực. Khi đó, sẽ không cần đến các biện pháp quản lý mang tính hành chính nữa.

Ông Phan Lê Thành Long - CEO AFA Group

CEO AFA Group giải thích thêm, hệ thống định danh cá nhân đã có, thì tiến tới, doanh nghiệp cũng cần được định danh điện tử. "Tất cả những yếu tố này sẽ dần dần cho phép chúng ta quản lý theo thời gian thực. Khi đó, sẽ không cần đến các biện pháp quản lý mang tính hành chính nữa", ông Long nói.

Đồng thời, ông Long cũng tin tưởng vào nỗ lực của ngành ngân hàng và cơ quan quản lý trong việc nâng cao năng lực giám sát, từng bước tiệm cận chuẩn mực quốc tế. Hiện tại, dù hoạt động tín dụng của hệ thống ngân hàng vẫn chưa được giám sát theo thời gian thực, nhưng toàn bộ hệ thống giao dịch (trading system) của các ngân hàng thương mại đã được kết nối trực tiếp với hệ thống điều hành giao dịch (dealing system) của Sở Giao dịch Ngân hàng Nhà nước. 

"Nghĩa là, mọi giao dịch giữa các ngân hàng hiện nay đều được truyền dữ liệu và cập nhật tức thời, tạo nền tảng quan trọng để tiến tới giám sát toàn diện toàn bộ hoạt động tín dụng trong tương lai", ông Long nhận định.

Ông Nguyễn Minh Tuấn đồng tình, một trong những yếu tố then chốt để bỏ room tín dụng thành công là năng lực giám sát theo thời gian thực của Ngân hàng Nhà nước. Như Trung Quốc đã thay thế room tín dụng hành chính, bằng cách sử dụng các công cụ khác để điều tiết và kiểm soát rủi ro. Như công cụ lãi suất, tỷ lệ dự trữ bắt buộc, giám sát tín dụng (đặc biệt với tín dụng bất động sản) và theo dõi chất lượng tín dụng theo thời gian thực thông qua hệ thống dữ liệu kết nối trực tiếp giữa ngân hàng Trung ương và các ngân hàng thương mại.

"Bên cạnh các biện pháp về quy trình và tiêu chuẩn quốc tế, chúng ta cần tập trung vào chuyển đổi số và số hóa toàn bộ hoạt động ngân hàng. Trọng tâm là thiết kế cơ chế giám sát mới, đủ năng lực thay thế cho room tín dụng. Khi đó, việc bỏ room tín dụng mới đạt được mục tiêu kép: tạo không gian cho tín dụng tăng trưởng theo nguyên tắc thị trường, hướng dòng vốn vào các lĩnh vực ưu tiên và đảm bảo an toàn, ổn định cho hệ thống ngân hàng", ông Tuấn chia sẻ./.