Xếp hạng tín nhiệm bắt buộc: Bộ lọc rủi ro cho thị trường trái phiếu

Minh bạch thông tin, sàng lọc rủi ro, bảo vệ nhà đầu tư

Ngày 11/9/2025, Chính phủ ban hành Nghị định số 245/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 155/2020/NĐ-CP hướng dẫn thi hành Luật Chứng khoán. Một trong những điểm mới quan trọng của Nghị định này là siết chặt điều kiện chào bán trái phiếu ra công chúng.

Trước đây, Nghị định 155 chỉ yêu cầu doanh nghiệp xếp hạng tín nhiệm nếu tổng giá trị trái phiếu huy động trong 12 tháng vượt 500 tỷ đồng và lớn hơn 50% vốn chủ sở hữu, hoặc tổng dư nợ trái phiếu vượt 100% vốn chủ sở hữu. Ngoài các trường hợp trên, việc phát hành gần như không bị ràng buộc bởi tỷ lệ nợ trên vốn chủ sở hữu, khiến nhiều doanh nghiệp phát hành trái phiếu nhưng không đảm bảo khả năng thanh toán, tiềm ẩn rủi ro lớn cho nhà đầu tư.

Khắc phục hạn chế này, Nghị định 245 đã sửa đổi khoản 2, Điều 19, yêu cầu mọi tổ chức phát hành hoặc trái phiếu đăng ký chào bán ra công chúng đều phải được xếp hạng tín nhiệm bởi tổ chức xếp hạng tín nhiệm độc lập, ngoại trừ trái phiếu của tổ chức tín dụng hoặc trái phiếu được bảo lãnh toàn bộ gốc và lãi bởi tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, tổ chức tài chính quốc tế. Đặc biệt, tổ chức xếp hạng tín nhiệm không được là "người có liên quan" đến đơn vị phát hành, nhằm đảm bảo tính khách quan và độc lập.

Thực tế, yêu cầu xếp hạng tín nhiệm đã được đặt ra từ sớm, ngay khi thị trường trái phiếu doanh nghiệp mới manh nha hình thành tại Việt Nam. Đến giai đoạn 2018 - 2022, khi thị trường này phát triển bùng nổ và trở thành kênh huy động vốn quan trọng cho nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là nhóm bất động sản, yêu cầu xếp hạng tín nhiệm càng trở nên cấp thiết.

Tuy nhiên, sau những sự cố đổ vỡ của một số doanh nghiệp, ưu tiên chính sách lúc bấy giờ là khắc phục hậu quả và ngăn chặn nguy cơ đổ vỡ lan rộng toàn hệ thống. Vì vậy, việc xếp hạng tín nhiệm tạm thời được gác lại. Có thể coi đây như một giai đoạn chuyển tiếp giữa cơ chế thả lỏng và cơ chế bắt buộc, nhằm tránh việc siết chặt quá đột ngột làm ảnh hưởng đến doanh nghiệp phát hành cũng như toàn thị trường.

Đến nay, khi thị trường đã cơ bản vượt qua khủng hoảng và đang trên đà lấy lại niềm tin nhà đầu tư, việc triển khai xếp hạng tín nhiệm bắt buộc đã chính thức được đặt ra, như một bước đi cần thiết để tạo nền tảng phát triển bền vững cho thị trường trái phiếu doanh nghiệp. Quan trọng hơn, xếp hạng tín nhiệm sẽ trở thành "bộ lọc" rủi ro, giúp minh bạch thông tin, phân loại chất lượng doanh nghiệp và bảo vệ lợi ích của nhà đầu tư.

Theo ông Phùng Xuân Minh, Chủ tịch HĐQT Saigon Ratings, yêu cầu này có ý nghĩa lớn khi không chỉ thúc đẩy tính minh bạch mà còn nâng cao chất lượng hàng hóa trên thị trường, tạo niềm tin cho nhà đầu tư và hỗ trợ thị trường phát triển bền vững.

Cụ thể, quy định mới buộc tổ chức phát hành phải cải thiện hồ sơ tín dụng, quản trị rủi ro và năng lực tài chính để đạt xếp hạng tốt, qua đó loại bỏ dần trái phiếu kém chất lượng và khuyến khích hành vi phát hành có trách nhiệm hơn. Điều này cũng đồng nghĩa, nhà đầu tư sẽ dễ dàng phân biệt sản phẩm an toàn với sản phẩm tiềm ẩn rủi ro để đưa ra quyết định đầu tư phù hợp.

Với thị trường, quy định này giúp thu hút thêm dòng vốn trong và ngoài nước khi tiệm cận chuẩn mực quốc tế (như Basel, IOSCO), góp phần tăng quy mô, thanh khoản và bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư - yếu tố then chốt cho sự phát triển lành mạnh.

"Quy định mới sẽ sàng lọc thị trường, đảm bảo trái phiếu lưu hành phản ánh đúng chất lượng, giảm thiểu rủi ro hệ thống và tạo cơ hội cho doanh nghiệp tốt tiếp cận vốn với chi phí hợp lý. Đây không chỉ là bước tiến quan trọng trong quản lý thị trường chứng khoán mà còn là công cụ nâng tầm chất lượng hàng hóa trên thị trường trái phiếu, mang lại lợi ích lâu dài cho toàn bộ hệ sinh thái tài chính Việt Nam", ông Minh nhấn mạnh.

Trong ngắn hạn, yêu cầu bắt buộc xếp hạng tín nghiệp sẽ khiến các doanh nghiệp phát sinh chi phí. Đặc biệt, những doanh nghiệp có hồ sơ tín dụng yếu hoặc thiếu minh bạch có thể gặp khó khăn hơn khi huy động vốn công chúng. Tuy nhiên về dài hạn, đây là động lực để doanh nghiệp hoàn thiện quản trị rủi ro, minh bạch báo cáo tài chính...

TS. Huỳnh Thanh Điền

Đồng quan điểm, chuyên gia kinh tế, TS. Huỳnh Thanh Điền cho rằng, bản chất của xếp hạng tín nhiệm là giúp giảm bất cân xứng thông tin giữa người phát hành và nhà đầu tư. Theo đó, xếp hạng tín nhiệm sẽ cung cấp một đánh giá có hệ thống về khả năng trả nợ, rủi ro tín dụng và chất lượng phát hành. Khi mọi đợt chào bán ra công chúng đều phải có đánh giá độc lập, nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư cá nhân thiếu năng lực phân tích sẽ có thêm thông tin, căn cứ để đưa ra quyết định.

Đối với các doanh nghiệp phát hành, trong ngắn hạn, yêu cầu bắt buộc xếp hạng tín nghiệp sẽ khiến các doanh nghiệp phát sinh chi phí. Đặc biệt, những doanh nghiệp có hồ sơ tín dụng yếu hoặc thiếu minh bạch có thể gặp khó khăn hơn khi huy động vốn công chúng. Tuy nhiên về dài hạn, đây là động lực để doanh nghiệp hoàn thiện quản trị rủi ro, minh bạch báo cáo tài chính, và xây dựng hồ sơ tín dụng lành mạnh, điều sẽ giúp họ tiếp cận vốn với chi phí thấp hơn nếu đạt xếp hạng tốt.

"Như vậy, những doanh nghiệp tốt được hưởng lợi rõ rệt, còn doanh nghiệp yếu sẽ bị sàng lọc", TS. Huỳnh Thanh Điền nhấn mạnh.

Mặc dù mang lại nhiều lợi ích, các chuyên gia cũng lưu ý rằng việc bắt buộc xếp hạng tín nhiệm là điều kiện cần nhưng chưa đủ. Hiệu quả thực tế của quy định phụ thuộc rất lớn vào chất lượng và sự độc lập của các tổ chức xếp hạng tín nhiệm. Chưa kể, Việt Nam hiện chưa có nhiều tổ chức xếp hạng tín nhiệm đáp ứng chuẩn quốc tế.

Bổ sung nguồn cung, nâng chất lượng tổ chức xếp hạng là điều kiện "sống còn"

Theo báo cáo của Bộ Tài chính, tính đến tháng 12/2024, cả nước mới có 5 doanh nghiệp đủ điều kiện kinh doanh dịch vụ xếp hạng tín nhiệm, gồm: Công ty Cổ phần Sài Gòn Phát Thịnh Ratings (Saigon Ratings); Công ty Cổ phần FiinRatings (FiinRatings); Công ty Cổ phần xếp hạng tín nhiệm Đầu tư Việt Nam (VIS Rating); Công ty Cổ phần xếp hạng tín nhiệm S&I (S&I Ratings); Công ty Cổ phần XHTN Thiên Minh (Thien Minh Rating).

Với số lượng khiêm tốn này, ngành xếp hạng tín nhiệm tại Việt Nam được đánh giá đang ở giai đoạn sơ khai. Đặc biệt, nếu so với các thị trường tài chính lớn trên thế giới, số lượng các công ty xếp hạng tín nhiệm tại Việt Nam còn quá hạn chế. Đây chính là thách thức đầu tiên khi quy định bắt buộc xếp hạng tín nhiệm được triển khai.

Theo TS. Huỳnh Thanh Điền, hiện nay số lượng và năng lực các tổ chức xếp hạng nội địa còn quá ít, đội ngũ phân tích chuyên sâu chưa nhiều, phương pháp luận chưa đồng bộ hoặc chưa hoàn toàn tương thích tiêu chuẩn quốc tế.

Điều này có thể dẫn đến nguy cơ ách tắc về năng lực xử lý khối lượng hồ sơ khi mọi phát hành đều cần xếp hạng. Ngoài ra, việc tập trung thị phần vào một số ít đơn vị dẫn đến rủi ro hệ thống và đặc biệt là nguy cơ xung đột lợi ích nếu tổ chức xếp hạng có mối liên hệ kinh tế với đơn vị phát hành.

Vì vậy, ông Điền cho rằng Nhà nước cần đồng thời mở rộng số lượng tổ chức xếp hạng, nâng cao chuẩn mực chất lượng và bảo đảm tính độc lập. Về mở rộng số lượng, cần có cơ chế thu hút nhà đầu tư chiến lược trong và ngoài nước tham gia thành lập hoặc liên doanh với các tổ chức xếp hạng quốc tế, từ đó chuyển giao phương pháp luận và đào tạo chuyên gia, giúp gia tăng nguồn cung các tổ chức xếp hạng.

Cùng với số lượng là yêu cầu nâng cao chất lượng. Theo đó, cần xây dựng khung pháp lý rõ ràng và cơ chế giám sát chặt chẽ các tổ chức xếp hạng. Trong đó bao gồm các tiêu chuẩn cấp phép về năng lực nhân sự, quy trình, quản trị xung đột lợi ích; yêu cầu minh bạch phương pháp luận, công bố dữ liệu và áp dụng chế tài nghiêm khắc với các hành vi vi phạm.

Ngoài ra, việc xây dựng hệ sinh thái dữ liệu chuẩn hóa là yếu tố quan trọng, bao gồm khuyến khích doanh nghiệp công bố báo cáo tài chính minh bạch, được kiểm toán độc lập và hình thành cơ sở dữ liệu tập trung về trái phiếu, tài chính doanh nghiệp để các tổ chức xếp hạng có nguồn thông tin đáng tin cậy. Cùng với đó, cũng cần triển khai các chương trình nâng cao năng lực, hỗ trợ đào tạo và cấp chứng chỉ cho nhà phân tích tín dụng, đồng thời khuyến khích trao đổi chuyên môn với các tổ chức quốc tế.

"Nếu Nghị định 245 được thực thi nghiêm túc, đồng thời Nhà nước triển khai đồng bộ các biện pháp nâng cao năng lực như trên, thị trường trái phiếu Việt Nam chắc chắn sẽ trở nên chuyên nghiệp, minh bạch và bền vững hơn trong giai đoạn tới. Khi đó, tỷ lệ phát hành có chất lượng cao sẽ tăng lên, chi phí vốn của doanh nghiệp tốt giảm xuống, thanh khoản thị trường cải thiện nhờ niềm tin của nhà đầu tư trong và ngoài nước được củng cố, và quan trọng hơn là rủi ro vỡ nợ hệ thống cũng được giảm thiểu nhờ cơ chế sàng lọc", TS. Huỳnh Thanh Điền nhìn nhận.

Tuy nhiên, TS. Huỳnh Thanh Điền cũng lưu ý rằng, nếu năng lực của các tổ chức xếp hạng trong nước không kịp cải thiện, thị trường có thể phải phụ thuộc vào dịch vụ của các tổ chức nước ngoài, kéo theo chi phí cao hơn. Do đó, thành công của chính sách không chỉ phụ thuộc vào một nghị định đơn lẻ mà cần đến một lộ trình tổng thể và liên hoàn, từ phát triển tổ chức xếp hạng, nâng chuẩn báo cáo tài chính doanh nghiệp đến thiết lập cơ chế giám sát hiệu quả và nâng cao năng lực nhà đầu tư. Chỉ khi các mảnh ghép này được kết nối chặt chẽ, thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam mới thực sự trưởng thành và hội nhập sâu hơn với khu vực cũng như quốc tế./.