Sự “tùy tiện” trong quy hoạch các khu đô thị hiện nay

Tốc độ đô thị hóa tại Việt Nam nói chung và tại các thành phố lớn nói riêng đang diễn ra khá nhanh, tuy nhiên, việc xây dựng hạ tầng lại chưa phù hợp với cơn lốc phát triển này khiến nảy sinh nhiều bất cập, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống xã hội người dân. 

Hiện nay, hàng loạt các khu đô thị tại Hà Nội đã được phê duyệt quy hoạch 1/500, tuy nhiên, những quy hoạch phân khu đã lâu và không còn phù hợp nữa, có những khu chỉ được phép xây dựng thấp tầng đã tạo nên sự chênh lệch khi mà nhu cầu có nơi ở của người dân ngày càng cao mà lại thiếu nhà ở dẫn tới việc xây trái phép, phá vỡ quy hoạch.

Cũng bởi lẽ đó, hàng loạt công trình xây dựng trái phép tồn tại nhiều năm nay mà không xử lý được. Cụ thể là việc điều chỉnh cục bộ quy hoạch, nhất là điều chỉnh cục bộ quy hoạch chi tiết tại một số dự án còn tùy tiện, có xu hướng tăng tầng cao, mật độ xây dựng và hệ số sử dụng đất, giảm diện tích đất cây xanh công cộng,…

Tại một số khu vực, việc điều chỉnh cục bộ còn không được nghiên cứu một cách đồng bộ trong quy hoạch phân khu, dẫn đến quy hoạch phân khu bị phá vỡ, các chỉ tiêu về hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội đô thị không đảm bảo, đặc biệt là các khu vực đô thị trung tâm. Chưa kể việc nhiều chủ đầu tư các khu đô thị không tuân thủ quy hoạch, hạ tầng xã hội đô thị đã thiếu lại càng thiếu khi nhiều chủ đầu tư không thực hiện xây dựng các công trình công cộng, vườn hoa, công viên hay trường học...

Chính từ sự “tùy tiện” trong quá trình quản lý quy hoạch mà bức tranh đô thị Hà Nội càng ngày càng trở nên hỗn độn, không gian xanh đang dần bị thu hẹp lại, ngột ngạt và khó thở. Vậy trách nhiệm thuộc về ai, hướng giải quyết ra sao? PV Reatimes đã có cuộc trao đổi với TS. KTS. Trương Văn Quảng, Phó Tổng Thư ký Hội Quy hoạch và Phát triển đô thị Việt Nam để có cái nhìn rõ hơn về vấn đề này.

PV: Hiện nay, tình trạng một số dự án khu đô thị thường được lập, điều chỉnh quy hoạch cục bộ trong thời gian thực hiện không phải là hiếm. Nội dung chủ yếu là tăng số tầng cao, diện tích sàn, chia nhỏ căn hộ, thay đổi công năng... Ông có nhận xét như thế nào về tình trạng quy hoạch các khu đô thị tại Hà Nội hiện nay?

TS. KTS. Trương Văn Quảng: Việc điều chỉnh quy hoạch của các dự án tại các khu đô thị lớn tại Hà Nội, TP.HCM là lẽ thường, tuy nhiên việc điều chỉnh tuân thủ theo quy hoạch ban đầu lại chiếm không nhiều mà thay vào đó là những điều chỉnh không tuân thủ theo quy hoạch ban đầu.

Trong quá trình thực hiện xây dựng dự án, việc điều chỉnh quy hoạch có thể do yếu tố khách quan như sự phát triển đô thị có sự thay đổi, còn yếu tố chủ quan là do chủ đầu tư muốn sinh lời thêm cho doanh nghiệp. Do đó, chủ đầu tư tìm mọi cách để điều chỉnh thông số kỹ thuật đã phê duyệt, “nhồi” thêm căn hộ vào các chung cư, thay đổi công năng một số khu vực… dẫn tới tình trạng như hiện nay là mật độ đô thị tăng, dân cư tăng, một số dự án thì có không gian công cộng, cây xanh, tiện ích, dịch vụ được chuyển đổi sang làm đất ở.

Từ đó mà tình trạng quy hoạch “một đằng”, cấp phép xây dựng “một nẻo” đang diễn ra bức bối tại Hà Nội như hiện nay. Thực tế, việc điều chỉnh quy hoạch nếu chỉ điều chỉnh một chút, trong trường hợp bắt buộc phải điều chỉnh, phù hợp với thực tiễn đang diễn ra thì không có vấn đề gì cả. Nhưng nếu điều chỉnh thay đổi quá mạnh thì sẽ dẫn đến những hệ lụy đáng tiếc cho mai này, tất nhiên là vẫn trừ những trường hợp do chính quyền đô thị hay nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đô thị đó buộc phải điều chỉnh.

PV: Như ông nói ở trên thì những điều chỉnh quy hoạch chưa được phù hợp sẽ làm ảnh hưởng như thế nào đến bức tranh đô thị Hà Nội trong những năm tới?

TS. KTS. Trương Văn Quảng: Bản thân các dự án, chủ đầu tư thường mong muốn điều chỉnh quy hoạch để tăng lợi ích doanh nghiệp. Chính từ điều này làm ảnh hưởng đến không gian kiến trúc, cảnh quan đô thị ban đầu theo quy hoạch đã được các cấp chính quyền phê duyệt. Có thể, một dự án bị điều chỉnh chúng ta chưa thấy sự thay đổi nhiều, nhưng nếu là nhiều dự án cùng bị điều chỉnh thì chắc chắn sẽ làm ảnh hưởng rất lớn đến quá trình phát triển đô thị, xã hội. 

Hơn nữa, sự thay đổi này còn làm ảnh hưởng đến các dự báo hình ảnh đô thị mà trước đây chúng ta đã nghiên cứu và đề xuất được các cấp phê duyệt. 

Sự tùy tiện này còn gây ra những hệ lụy cho người dân sống trong khu vực đó. Ví dụ như trường hợp gần đây, quy hoạch xác định khu vực đó là đất dịch vụ công cộng, nhưng trong quảng cáo của chủ đầu tư, khu vực này trong tương lai sẽ trở thành khu dịch vụ thấp tầng. Khi dân cư chuyển về ở thì lại bất ngờ có một dự án cao mười mấy tầng chuẩn bị xây dựng khiến người dân bức xúc, phải kiến nghị.

Thực tế, trong quy hoạch đó người ta cũng để mở, khi cần anh có thể xây dựng cao tầng nhưng phải thông báo trước. Tuy nhiên, từ đầu chủ đầu tư chỉ thông báo là sẽ xây dựng khu nhà thấp tầng và với mục đích dịch vụ thương mại. Nhưng trong quá trình tính toán xây dựng, họ thấy việc xây cao tầng vừa làm dịch vụ, vừa làm văn phòng cho thuê có lãi hơn nhiều đã khiến chính quyền phải vào cuộc giải quyết. 

Đấy là chưa nói đến những khu đô thị khác cũng đang bị biến tướng một cách trầm trọng. Lẽ ra, khu đất này làm cây xanh, trường học, y tế thì chủ đầu tư lại tìm cách chuyển đổi chức năng sang xây dựng nhà ở vì nó sinh lời hơn. Điều này làm người dân bức xúc vì xây dựng đô thị không theo quy hoạch, thiếu dịch vụ, thiết yếu của đô thị, không đảm bảo được chất lượng cuộc sống dẫn tới chất lượng khu đô thị bị giảm đi.

PV: Phải chăng do việc thực hiện chưa có phần quyết liệt, thiếu giám sát của chính quyền, địa phương khiến quy hoạch bị phá vỡ? 

TS. KTS. Trương Văn Quảng: Đúng vậy, quy hoạch bị phá vỡ mà cốt lõi vấn đề nằm ở chỗ tham vọng của các chủ đầu tư muốn tăng nhanh lợi nhuận. 

Chính từ điều trên, liên quan đến cơ chế xin cho, các cơ quan tổ chức Nhà nước còn buông lỏng quản lý, đôi khi còn thông đồng, thỏa hiệp với chủ đầu tư. Khi chủ đầu tư muốn lách luật, họ có thể làm việc với một cá nhân hoặc một bộ phận trong cơ quan tổ chức Nhà nước tìm lý do để điều chỉnh thông số kỹ thuật của khu đô thị đó sao cho có lợi nhiều nhất. Người cho phép làm điều này cũng được hưởng lợi chung. Đây chính là lợi ích nhóm mà người ta thường hay nói đến. 

Bên cạnh đó, do chính quyền, địa phương chưa quán xuyến, thiếu trách nhiệm giám sát trong quá trình chủ đầu tư xây dựng dự án đó. Khi mà mọi sự đã rồi, cộng đồng dân cư phát hiện, cơ quan nhà nước mới bắt đầu vào cuộc thì đã muộn.

Ngoài ra, còn rất nhiều nguyên nhân khác dẫn đến sự phá vỡ quy hoạch, trong đó nguyên nhân quan trọng nữa là mọi đồ án quy hoạch bao giờ cũng kèm theo một quy định về quản lý theo đồ án quy hoạch hay quy chế quản lý kiến trúc cảnh quan đã được các cấp phê duyệt nhưng họ lại buông lỏng quản lý những điều đó và tìm cách thay đổi.

PV: Để tránh những việc đã rồi tại các khu đô thị như hiện nay, cũng như tìm cách khắc phục tình trạng bất cập trong quy hoạch, theo ông cần điều chỉnh như thế nào?

TS. KTS. Trương Văn Quảng: Theo tôi, cần điều chỉnh theo hướng:

Thứ nhất, phải có sự tôn trọng những quy định, thông số kỹ thuật của các dự án từ các chủ đầu tư, tức là người ta phải thực thi pháp luật tốt. 

Thứ hai, phải tăng cường công tác quản lý Nhà nước trong quá trình triển khai dự án, giám sát thường xuyên theo quy hoạch đã phê duyệt.

Thứ ba, các dự án phải được công khai, minh bạch cho cộng đồng dân cư nắm bắt được xem: Họ xây như thế nào, từng khu vực có chức năng là gì, các thông số kỹ thuật của dự án ra sao, công trình xã hội được xây như nào?... Tất cả hệ thống thông tin của dự án phải được cung cấp đầy đủ, rõ ràng. 

Thứ tư, tăng cường vai trò giám sát của cộng đồng dân cư trong quá trình thực hiện triển khai dự án, vì khi người ta có thông tin sẽ có thể giám sát công trình một cách khách quan được.

Thứ năm, phải có chế tài xử phạt khi dự án mắc phải những vấn đề liên quan đến thông số kỹ thuật đã được phê duyệt. Chủ đầu tư có thể phải bị phạt hành chính, giảm thương hiệu của doanh nghiệp đi, thậm chí doanh nghiệp sẽ không được phép đầu tư nữa.

Có rất nhiều cách thức để chúng ta làm đc điều này, nhưng quan trọng là tất cả quá trình xây dựng phải được thực hiện minh bạch, theo đúng quy định pháp luật và thường xuyên thanh tra, giám sát.

PV: Với góc nhìn của một kiến trúc sư lâu năm trong ngành, ông có đề xuất hay giải pháp gì đặc biệt cho tình trạng quy hoạch các khu đô thị hiện nay hay không?

TS. KTS. Trương Văn Quảng: Hiện nay, trước mắt chúng ta cần phải điều chỉnh lại một số văn bản pháp quy có liên quan đến hệ thống pháp luật của Trung ương, địa phương trong quá trình giao và thực hiện triển khai xây dựng các dự án khu đô thị. Cùng với đó, phải rà soát cơ chế pháp lý một cách mạnh mẽ hơn, cần các chế tài thực sự đủ mạnh để các doanh nghiệp không dám làm tùy tiện nữa.

Ngoài ra, tôi cũng đề cao việc cần phải làm gắt gao hơn nữa tính công khai, minh bạch và vai trò giám sát dự án của cộng đồng người dân.

- Xin trân trọng cảm ơn ông!