Quản lý chất thải rắn gắn với nền kinh tế tuần hoàn

Cách làm đó giúp tận dụng được nguồn nguyên vật liệu đã qua sử dụng, thay vì tiêu tốn chi phí khai thác tài nguyên mới và chi phí xử lý chất thải, đồng thời tránh tạo ra phế thải.

Các chuyên gia trong lĩnh vực môi trường cho rằng, để từng bước đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế tuần hoàn, Việt Nam cần tiếp tục học hỏi kinh nghiệm của các quốc gia, tiếp cận với phương thức, công cụ quản lý tiên tiến, ứng dụng công nghệ hàng đầu trong việc xử lý chất thải rắn đô thị theo hướng: “Coi rác thải là nguồn tài nguyên; quản lý chất thải rắn phải đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế tuần hoàn”.

Dự báo trong những năm tới, Việt Nam sẽ gia tăng các nhu cầu về đất đai, khoáng sản, mức độ căng thẳng về nước, đặc biệt trong mùa khô cho phát triển kinh tế - xã hội, phát triển đô thị đến năm 2025.

Nhu cầu về điện và than, tiến trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đô thị hóa cũng tăng các áp lực về ô nhiễm, suy thoái môi trường; khối lượng chất thải, đặc biệt là chất thải rắn sẽ tăng mạnh vừa là áp lực nhưng cũng là cơ hội để kích hoạt các mô hình đô thị tuần hoàn, phát triển các ngành công nghiệp, dịch vụ môi trường.

TS Lại Văn Mạnh, Viện Chiến lược, Chính sách tài nguyên và môi trường cho rằng, để kích hoạt các mô hình hướng đến nền kinh tế tuần hoàn ở khu vực đô thị, việc tiếp cận bắt đầu từ quản lý chất thải rắn là phù hợp và đáp ứng yêu cầu cấp bách đặt ra hiện nay, tuy nhiên, soi chiếu với thực tiễn cho thấy còn tồn tại nhiều vấn đề cần phải giải quyết để thực hiện được hướng tiếp cận này.

Để thực hiện định hướng đô thị tuần hoàn, thể chế bảo vệ môi trường còn những điểm chưa đáp ứng. Việc triển khai thực thi các văn bản, quy định pháp luật trong thực tế còn có một khoảng cách khá xa, nhiều đơn vị, tổ chức chưa thực sự nghiêm túc và chủ động trong việc triển khai các quy định pháp luật về bảo vệ môi trường hiện hành. Công tác bảo vệ môi trường vẫn chủ yếu dựa trên cơ chế mệnh lệnh hành chính là chủ yếu, chưa xem trọng các biện pháp dựa vào thị trường và chưa cân nhắc việc hình thành các yếu tố thị trường để tạo ra động lực cho việc thay đổi các hành vi của cả người sản xuất và người tiêu dùng trong sử dụng tiết kiệm, hiệu quả tài nguyên; tái chế, tái sử dụng chất thải.

Các tổ chức, cá nhân sản xuất và sản xuất - kinh doanh vẫn lấy mục tiêu ngắn hạn về lợi nhuận mà chưa cân nhắc đến các lợi ích lâu dài, bền vững trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng; chưa tạo ra được những động lực đột phá để huy động nguồn lực, đặc biệt là khu vực ngoài Nhà nước.

Bởi vậy, nhiều tổ chức, cá nhân bất chấp các quy định về bảo vệ môi trường để giảm thiểu chi phí ngắn hạn, tình trạng vi phạm pháp luật về môi trường gia tăng. Thị trường các lĩnh vực hàng hóa và dịch vụ môi trường, sản phẩm thân thiện với môi trường, sản phẩm tái chế chưa thực sự được quan tâm, hỗ trợ để vận hành đồng bộ với xu hướng của thế giới.

Ông Sunil Herat, Phó Giáo sư về quản lý chất thải của Trường Kỹ thuật và Môi trường Xây dựng thuộc Đại học Griffith (Brisbane, Australia) cho rằng, việc tách rời tăng trưởng kinh tế khỏi tiêu thụ tài nguyên thiên nhiên và chất thải là ưu tiên hàng đầu của các nước đang phát triển.

Cách tiếp cận 3R (3R - tái chế, tái sử dụng, giảm thiểu) là một công cụ chính sách quan trọng để đạt được kết quả này. Một số nước đã áp dụng chiến lược 3R quốc gia và các luật, quy định, các chương trình có liên quan.

Ông Sunil Herat khuyến nghị, để hỗ trợ cho nền kinh tế tuần hoàn, chúng ta có thể tăng thời gian sử dụng của sản phẩm thông qua việc thuê dịch vụ của nhà sản xuất thay vì mua sắm; giảm việc sử dụng các vật liệu độc hại hoặc khó tái chế; tạo thị trường cho vật liệu tái chế.

Đồng thời, tạo điều kiện cho các cụm công nghiệp trao đổi các sản phẩm phụ để ngăn chặn chúng trở thành chất thải (công nghiệp cộng sinh).

Ông Jorg Ruger, phụ trách ban Môi trường của Đại sứ quán Đức cho biết, Việt Nam hiện ở tình trạng giống Đức năm 1972 khi nước này có 50.000 bãi chôn lấp rác.

Tuy nhiên, sau khi nhận thấy hệ luy nghiêm trọng từ việc chôn lấp, Đức đã thực hiện nghiêm quy định phân loại rác tại nguồn, tái chế rác và chỉ cho chôn lấp những loại rác không thể tái sử dụng. Đồng thời, người gây ô nhiễm phải trả tiền; mỗi cá nhân, tổ chức phải đóng phí tùy theo mức độ xả rác.

Chia sẻ kinh nghiệm từ Hàn Quốc, TS Kim In Hwan, nguyên Thứ trưởng Bộ Môi trường Hàn Quốc cho biết, lượng rác thải chôn lấp ở nước này giảm từ 96% xuống còn 13% trong giai đoạn năm 1982 - 2013, đồng thời tỉ lệ tái chế tăng mạnh.

"Chúng tôi đã ban hành đạo luật khung về tuần hoàn tài nguyên, trong đó quy định mức phí chôn lấp rác cao với mục đích khuyến khích tái chế rác", theo ông Kim In Hwan.

Chiến lược giảm thiểu chất thải của Hàn Quốc bao gồm hệ thống thu phí dựa trên khối lượng, hạn chế sử dụng các sản phẩm dùng một lần, vật liệu đóng gói, không cung cấp miễn phí các đồ dùng một lần trong khách sạn, nhà hàng, cửa hàng mua sắm; giới hạn không gian trống sau khi đóng gói và số lớp đóng gói trong hộp; các gia đình phải mua các túi chỉ để đựng rác theo phân loại, tập kết ở nơi thu gom nên hạn chế được lượng rác thải.

"Nhà nào xả rác nhiều thì phải mua nhiều túi. Tương tự, các nhà sản xuất cũng được giao trách nhiệm thu gom, tái chế sản phẩm của mình. Đơn vị nào không thực hiện sẽ bị áp chế tài với phụ phí lên tới 30%", theo ông Kim In Hwan.

Sự gia tăng dân số cùng với phát triển kinh tế - xã hội đã làm gia tăng nhu cầu tiêu dùng hàng hóa, nguyên vật liệu, năng lượng, đồng thời làm gia tăng lượng phát sinh chất thải rắn, với thành phần ngày càng phức tạp đã và đang gây khó khăn cho công tác quản lý chất thải rắn ở Việt Nam.

Chất thải rắn sinh hoạt đô thị năm 2015 đã tăng gấp 1,6 lần so với năm 2010, dự đoán năm 2020 sẽ tăng gấp 2,37 lần và năm 2025 là 3,2 lần của năm 2010. Bình quân chất thải rắn/đầu người tăng (0,95kg/người/ngày năm 2009 lên l,6kg/người/ngày năm 2025). Hoạt động phân loại, thu gom, vận chuyển, xử lý và tiêu hủy chất thải rắn là vấn đề lớn đối với các cơ quan quản lý từ Trung ương đến địa phương.