Nghịch lý mía đường Thái Lan: Xuất khẩu giá rẻ, tiêu thụ nội địa “cắt cổ”

Mở rộng ngành mía đường

Với tham vọng thống trị ngành mía đường thế giới, chính phủ Thái đã có nhiều biện pháp mạnh tay nhằm khuyến khích nông dân chuyển đổi cây trồng sang trồng mía bằng cách chấm dứt các chương trình trợ cấp gạo và duy trì giá mía tăng. Chính phủ Thái Lan liên tục cấp phép mở rộng thêm nhà máy mới, khuyến khích mở rộng vùng nguyên liệu và tăng công suất nhà máy.

Chính phủ Thái Lan cũng ấn định giá mía và đường theo Đạo luật Mía đường năm 1984 và quy định mức chia sẻ doanh thu 70/30 giữa người trồng mía và nhà máy.

Ví dụ như trong niên vụ 2014/15, Chính phủ Thái Lan ấn định giá đường bán tại nhà máy (chưa bao gồm các chi phí vận chuyển, bán hàng, chiết khấu…) ở mức 23bath/kg (khoảng 16.000 VNĐ) - cao hơn 30% so với giá thị trường thế giới tại thời điểm lúc bấy giờ. Riêng về giá mía, Thái Lan ấn định giá mía tối thiểu hàng năm cho người trồng mía. Nếu giá đường cuối cùng cao hơn dự đoán, các nhà máy phải trả một phần của khoản chênh lệch cho người trồng mía.

 Tất cả các chính sách này là nhằm khuyến khích người nông dân chuyển đổi cây trồng sang cây mía.

Không chỉ hỗ trợ trực tiếp, chính phủ Thái Lan còn áp dụng nhiều biện pháp gián tiếp khác nhằm bảo hộ cho ngành đường trong nước.

Các tài xế ở Thái Lan hiện đang chuyển sang sử dụng nguyên liệu thay thế là ethanol, Chính phủ Thái Lan cũng quy định một mức giá bán thuận lợi cho Ethanol, thuế xăng dầu tăng trong khi Ethanol được miễn thuế. Điều này khiến tiêu thụ Ethanol tăng lên ở mức cao nhất mọi thời đại là 1.3 tỷ lít, trung bình 3.6 triệu lít/ngày. Mục tiêu của việc đầu tư các sản phẩm cạnh đường như cồn, ethanol, điện, chế phẩm sinh học tái tạo là để hỗ trợ giá đường.

Nhờ các chính sách bảo hộ này, sản lượng đường trong nước của Thái Lan đã gần gấp đôi từ mức 6 triệu/tấn lên 11 triệu/tấn từ năm 2000 đến 2016, giúp Thái Lan trở thành cường quốc thứ 2 thế giới về xuất khẩu mía đường, chỉ đứng sau Brazil.

Xuất khẩu rẻ, tiêu thụ nội địa đắt

Tuy nhiên, nghịch lý là, dường như ngành công nghiệp mía đường trong nước càng phát triển, giá xuất khẩu của mặt hàng này càng giảm thì người dân nội địa Thái Lan lại càng phải trả nhiều tiền hơn cho mỗi kg đường tiêu thụ trong nước.

Với chính sách trợ giá và tham vọng chiếm lĩnh thị trường quốc tế, giá đường xuất khẩu của Thái Lan có những thời điểm chỉ bằng 2/3 so với giá xuất khẩu đường của các quốc gia khác.

Trong khi đó, tại chính quốc gia này, người dân đang phải trả mức giá “cắt cổ” khi sử dụng đường. Ngoài giá mua đường trực tiếp, việc sử dụng đường còn bị đánh thuế gián thu khiến chi phí thực sự khi tiêu thụ đường tại Thái Lan cao đến mức đáng ngạc nhiên.

Người dân tại chính Thái Lan đang phải trả giá "cắt cổ" khi sử dụng đường được sản xuất tại chính quốc gia mình.

Giá đường nội địa ở Thái Lan vẫn được giữ nguyên kể từ khi tăng giá đường quy định lên 25% trong năm 2006 và một lần nữa 32% trong năm 2008 khiến người tiêu dùng Thái Lan phải chịu giá cao.

Không chỉ vậy, các loại đồ uống, từ cafe, trà xanh, nước trái cây, sữa đậu nành,... đều bị đánh thuế dựa trên tỷ lệ đường trong sản phẩm. Thức uống càng chứa nhiều đường sẽ càng bị đánh thuế cao, lên tới 30% nếu đồ uống có trên 10g đường.

Thậm chí, chính phủ Thái Lan còn can thiệp vào thị trường này sâu đến mức ra quy định kiểm soát và hạn chế thị trường mía đường nội địa bằng cách ấn định hạn ngạch hàng năm. Đường sản xuất vượt quá lượng này không thể bán nội địa và phải được xuất khẩu.

Tham vọng của Thái Lan

Giải thích cho điều này, các chuyên gia ngành mía đường cho rằng đây là hệ quả của chính sách trợ giá chéo hay có thể hiểu đơn giản là hình thức bù xuất khẩu với giá thấp. Chính sách này của chính phủ Thái Lan được cho là nhằm mục tiêu "bóp nghẹt" ngành công nghiệp mía đường của các nước khác, trong đó có Việt Nam. Một khi đã thâu tóm được ngành mía đường thế giới và khiến thị trường thế giới lệ thuộc vào mình, không loại trừ khả năng Thái Lan sẽ nâng giá đường xuất khẩu lên cao để tăng lợi nhuận.

Đứng trước tình hình này, Brazil, cường quốc xuất khẩu mía đường thế giới đã khởi kiện tại Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) để phản đối Thái Lan đã vi phạm các quy tắc hỗ trợ của WTO với hạn ngạch đường và hệ thống giá để đảm bảo giá cao cho đường tiêu dùng trong nước và hỗ trợ chéo đường xuất khẩu.

Theo cam kết với WTO, Thái Lan đã đồng ý hạn ngạch nhập khẩu tối thiểu là 13.760 tấn với thuế suất 65% và thuế suất 94% cho số lượng ngoài hạn ngạch. Thái Lan cũng đồng ý giảm thuế nhập khẩu từ 65% xuống còn 0% vào năm 2016.

Tuy nhiên, trên thực tế, Thái Lan chỉ nhập khẩu tộng cộng 870 tấn đường trong giai đoạn từ 2012-2015, tức là là không đúng với cam kết WTO.

Vào tháng 3 năm 2015, tại một cuộc họp của Uỷ ban Nông nghiệp của WTO, Australia và EU đã đưa ra các câu hỏi yêu Thái Lan tuân thủ cam kết WTO về chính sách đường của nước này. Đầu tháng 4/16, Brazil đã khởi kiện tại WTO để chính thức phản đối Thái Lan về việc hỗ trợ cho ngành đường. Brazil cáo buộc Thái Lan đã vi phạm các quy tắc hỗ trợ của WTO với hạn ngạch đường và hệ thống giá để đảm bảo giá cao cho đường tiêu dùng trong nước và hỗ trợ chéo đường xuất khẩu.

Những chính sách trợ giá của Thái Lan đã khiến cho những cường quốc trong ngành mía đường điêu đứng, khiến cho người dân Thái phải tiêu thụ đường với giá “cắt cổ”, còn ngành mía đường các nước khác, bao gồm cả Việt Nam đứng trước nguy cơ thiệt hại ngay trên sân nhà.

Cách thức mà chính phủ Thái Lan ấn định giá đường trong nước và quản lý hệ thống hạn ngạch thị trường trong nước đôi khi tạo ra động cơ xuất khẩu trái phép nhằm tránh thuế nhập khẩu sang các nước láng giềng như Campuchia, Lào, Việt Nam với giá tốt hơn thị trường nội địa, khi giá thế giới cao và trong những năm giảm sản lượng trong nước.