Luật sư phân tích điểm khác biệt giữa tín dụng đen với cầm đồ, chơi ‘hụi’

Là vấn đề được nhắc đến nhiều trong thời gian gần đây nhưng khái niệm thế nào là tín dụng đen vẫn còn gây nhiều tranh cãi.

Những thuật ngữ như cầm đồ, cho vay nặng lãi, "bốc họ" thường được nhiều người hiểu là hoạt động tín dụng bất hợp pháp tín dụng "đen" nhưng hoạt động này đã được quy định trong Luật dân sự và các Nghị định của Chính phủ.

Cụ thể, việc cầm cố tài sản và hoạt động cầm đồ được quy định trong Luật dân sự 2005 và Nghị định 96/2016 của Chính phủ. Theo đó, hoạt động cầm đồ được định nghĩa là kinh doanh dịch vụ cho vay tiền mà người vay phải có tài sản hợp pháp để cầm cố.

Những tờ giấy như thế này chính là "cạm bẫy" của tín dụng đen.

Trong Nghị định 19/2019 định nghĩa dây họ, hụi là một họ hình thành trên cơ sở thỏa thuận giữa những người tham gia về thời gian, phần họ, thể thức góp, lĩnh họ, quyền, nghĩa vụ của các thành viên. Dây họ có lãi là hình thức chơi họ mà các thành viên sau khi lĩnh họ phải trả lãi cho các thành viên khác.

Chơi họ, cầm đồ có nhiều đặc điểm tương đồng như lãi suất cao, hình thức vay không cần tài sản đảm bảo, thời gian giải ngân nhanh. Về  bản chất, nếu theo đúng những quy định này thì các hoạt động trên sẽ là hợp pháp.

Tron khi đó, tín dụng tiêu dùng là hình thức cho vay tín chấp. Lãi suất vay của khách hàng gồm 3 phần: Chi phí vốn của công ty tài chính, chi phí vận hành công ty tài chính, chi phí quản lý rủi ro. Chính bởi mức độ rủi ro của hình thức này nên lãi suất của tín dụng tiêu dùng đang dược đánh giá là cao khi so sánh với vay thế chấp. Bản thân công ty tài chính khác ngân hàng thương mại vì họ phải đi vay vốn từ các thị trường khác, công ty tài chính, ngân hàng...

Điểm khác biệt căn bản giữa tín dụng tiêu dùng và hoạt động tín dụng đen là các công ty tài chính được quản lý bởi Ngân hàng Nhà nước; có các điều khoản rõ ràng, minh bạch về hoạt động cho vay cũng như lãi suất cho vay được thể hiện đầy đủ trên hợp đồng tín dụng. Quá trình phê duyệt, giải ngân tuy nhanh chóng nhưng hoàn toàn có sự phê duyệt của Ngân hàng Nhà nước và kiểm tra đầy đủ qua hệ thống dữ liệu của Trung Tâm Thông Tin Tín Dụng trực thuộc Ngân Hàng Nhà Nước (CIC).

Điều đáng nói là, trong một số trường hợp, những hình thức cho vay như cầm đồ, chơi  hụi bị biến tướng thành tín dụng đen. Điển hình cho sự biến tướng này là hình thức cầm đồ và cho vay nặng lãi.

Bàn về khái niệm cầm đồ là việc mang các tài sản hợp pháp để cầm cố nhưng trên thực tế, tín dụng đen biến tướng dưới dạng cầm đồ thường cho người vay cầm cố bằng các giấy tờ định danh, ví dụ chứng minh thư hay sổ hộ khẩu. Khách hàng có thể vay nóng vài triệu cho tới vài chục triệu đồng chỉ bằng những giấy tờ này. Tuy nhiên, khi không có khả năng chi trả, bên cho vay sẽ không thanh lý tài sản mà gây áp lực với người đi vay hoặc nhân thân của họ bằng nhiều thủ đoạn đòi nợ manh động.

Luật sư Trần Minh Hải, Giám đốc Công ty Luật Basico.

Chia sẻ về vấn đề này, luật sư Trần Minh Hải, Giám đốc Công ty Luật Basico cho rằng, việc phân biệt giữa các hình thức cho vay hợp pháp và bất hợp pháp đến nay vẫn chưa rõ ràng do không có một định nghĩa cụ thể thế nào là tín dụng đen.

"Nhiều người vẫn hiểu khái niệm tín dụng đen là hoạt động cho vay nặng lãi hay nói cách khác là cho vay với lãi suất cao. Tuy nhiên nếu chỉ dùng đặc điểm này để xây dựng khái niệm tín dụng đen là chưa đầy đủ", ông Hải đánh giá.

Theo luật sư Hải, định nghĩa tín dụng "đen" cần được phân biệt dựa trên hình thức và hậu quả. Khái niệm được luật sư này đưa ra cho tín dụng "đen" là hoạt động mà người cho vay có yếu tố lừa dối, ép buộc người đi vay hoặc có dấu hiệu xâm phạm tính mạng, sức khỏe, chiếm đoạt tài sản của người đi vay.

Có những trường hợp vay vốn mà người vay sẵn sàng chấp nhận mức lãi suất vượt ngưỡng hình sự vì nhu cầu vì lợi ích thiết thực của chính họ.

"Đây là mối quan hệ dân sự, miễn hai bên đồng thuận. Không thể lý luận cần xử lý hình sự cho vay nặng lãi để tránh bóc lột. Điều này không phù hợp với thị trường", ông Hải nhấn mạnh.

Ông Nguyễn Quốc Hùng, Vụ trưởng tín dụng các ngành kinh tế cho hay, mặc dù có đến 78 ngân hàng, công ty tài chính và hàng nghìn quỹ tín dụng nhân dân, tình hình tín dụng "đen" vẫn diễn biến phức tạp. Một phần lý do là việc triển khai các sản phẩm cho vay đáp ứng nhu cầu tiêu dùng cấp bách vẫn còn nhiều hạn chế dẫn tới nhu cầu sử dụng tín dụng "đen" vẫn còn cao.

TS Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) nhận định, trong khoảng 2 năm trở lại đây, có thể thấy thị trường tài chính tiêu dùng Việt Nam cũng đã có những xu hướng phát triển rất sát với thị trường thế giới với sự xuất hiện của các mô hình cho vay trực tuyến, các mô hình cho vay ngang hàng được cung cấp bởi các công ty Fintech. Thế nhưng, cũng có thể thấy rằng, quy mô của nhóm này vẫn còn rất nhỏ bé. Điều đáng nói là, mức độ tiếp cận tín dụng của người dân tại các tổ chức tài chính thức như là tổ chức tín dụng hiện còn hạn chế.