Doanh nghiệp cần gì để mạnh dạn tham gia khu công nghiệp sinh thái?

Doanh nghiệp muốn phát triển khu công nghiệp sinh thái nhưng không dễ dàng

Trong bối cảnh toàn cầu chuyển dịch theo hướng xanh - sạch - tuần hoàn, khu công nghiệp (KCN) sinh thái được xem là "chìa khóa" để hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững. Theo các nghiên cứu, nếu áp dụng công nghệ cao, KCN xanh có thể giúp tăng năng suất lao động từ 15 - 25%, cải thiện môi trường làm việc và thu hút nhân sự chất lượng. Đây là lợi thế chiến lược để Việt Nam không bị “bỏ lại phía sau” trong cuộc đua phát triển bền vững.

Chia sẻ với Reatimes, ông Hoàng Tuấn Anh - Tổng Giám đốc Công ty CP Shinec, chủ đầu tư KCN Nam Cầu Kiền cho biết: Doanh nghiệp nhận thức được rằng, phát triển KCN sinh thái là yêu cầu tất yếu để đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế, cũng như mang lại giá trị thiết thực cho doanh nghiệp và cộng đồng. Tại KCN Nam Cầu Kiền, chủ đầu tư dành tới 30% diện tích cho cây xanh (khoảng 80ha), xây dựng 8km đường chiếu sáng bằng năng lượng mặt trời. Nhờ đó, không chỉ môi trường sản xuất được cải thiện, mà hình ảnh KCN cũng trở thành điểm đến hấp dẫn với các nhà đầu tư.

Đặc biệt, tháng 6/2025, Nam Cầu Kiền đã chính thức đưa vào vận hành hệ thống quan trắc tự động, cho phép giám sát các chỉ số môi trường 24/7, dữ liệu truyền trực tuyến về Sở Nông nghiệp và Môi trường Hải Phòng. Hệ thống này còn giúp lãnh đạo KCN theo dõi tình trạng môi trường từ xa, kể cả khi đi công tác nước ngoài, đảm bảo minh bạch và kết nối theo chuẩn quốc tế.

"Khi chúng tôi đưa mô hình sinh thái vào vận hành, giá thuê đất tăng lên nhưng nhu cầu thuê vẫn lớn, vì doanh nghiệp coi đây là "giấy thông hành" để đáp ứng yêu cầu khắt khe về môi trường từ đối tác toàn cầu", Tổng Giám đốc Công ty CP Shinec nói.

Thực tế, tại các địa phương có số lượng KCN lớn như TP.HCM, Hải Phòng, Bắc Ninh, việc chuyển đổi sang mô hình KCN xanh, sinh thái, hỗ trợ, đổi mới sáng tạo hay đô thị - dịch vụ là tất yếu, đặc biệt tại các KCN hiện hữu có tỷ lệ lấp đầy cao và hạ tầng đã cũ, nhằm mục tiêu tối ưu hóa sử dụng đất, nâng cao suất đầu tư trung bình, nhưng đồng thời giảm thiểu tác động đến môi trường.

Trong xu thế hiện nay, ngày càng nhiều doanh nghiệp muốn tham gia phát triển KCN sinh thái ngay từ giai đoạn đầu quy hoạch, giúp họ chủ động hơn trong bố trí hạ tầng, áp dụng tiêu chuẩn xanh đồng bộ.

Tuy nhiên, con đường phát triển KCN sinh thái không hề dễ dàng. Ông Hoàng Tuấn Anh nhìn nhận, rào cản lớn nhất hiện nay nằm ở tiếp cận đất đai và giải phóng mặt bằng. Muốn làm KCN sinh thái, doanh nghiệp phải ứng trước hàng nghìn tỷ đồng cho công tác bồi thường. Nhưng mỗi năm, Nhà nước chỉ thu được một số tiền sử dụng đất, thấp hơn nhiều so với khoản tiền giải phóng mặt bằng doanh nghiệp đã ứng trước. Do đó quá trình hoàn trả thường kéo dài nhiều năm, thậm chí là 30 - 50 năm, khiến gánh nặng tài chính đè nặng lên nhà đầu tư.

Về hành lang chính sách, theo nhà đầu tư KCN Nam Cầu Kiền, Nhà nước đã có bước đi quan trọng với Nghị định 82/2018/NĐ-CP và sau đó là Nghị định 35/2022/NĐ-CP, bước đầu xác lập khái niệm, tiêu chí, điều kiện và cơ chế ưu đãi cho KCN sinh thái.

Đặc biệt, Nghị định 35 đã làm rõ trách nhiệm của địa phương, bổ sung quy định về xây dựng nhà ở cho công nhân, phát triển dịch vụ tiện ích và khuyến khích hợp tác công - tư. Gần đây, Thông tư 05/2025/TT-BKHĐT cũng quy định cụ thể về "Báo cáo theo dõi, giám sát, đánh giá hiệu quả thực hiện KCN sinh thái, doanh nghiệp sinh thái".

Tuy vậy, theo ông, khung pháp lý hiện nay vẫn chủ yếu nằm ở các văn bản dưới luật, chưa có một đạo luật riêng biệt để tạo hành lang pháp lý đủ mạnh. Các quy định liên quan đến năng lượng tái tạo, nước tái chế, điện mặt trời áp mái trong KCN cũng chưa có hướng dẫn rõ ràng, khiến doanh nghiệp lúng túng trong triển khai. 

“Nhà đầu tư tự đặt câu hỏi: chuyển đổi sang mô hình sinh thái thì được gì, thủ tục ra sao, ưu đãi thế nào… nhưng hiện vẫn chưa có câu trả lời thỏa đáng. Khi khung pháp lý và cơ chế ưu đãi chưa đủ rõ ràng, doanh nghiệp còn ngần ngại bước vào mô hình sinh thái”, ông Tuấn Anh nhấn mạnh.

Cần có ưu đãi cho doanh nghiệp làm khu công nghiệp sinh thái

Đó là giải pháp mà Tổng Giám đốc Công ty CP Shinec cho là cần thiết nhất để doanh nghiệp "hăng hái" tham gia làm KCN sinh thái. Bởi để mô hình KCN sinh thái có thể nhân rộng, điều quan trọng không chỉ nằm ở ý chí của địa phương hay nỗ lực đơn lẻ của doanh nghiệp, mà còn phụ thuộc vào mức độ sẵn sàng của khung chính sách và khả năng tiếp cận nguồn lực.

"Theo tôi, những doanh nghiệp nào mạnh dạn đăng ký làm KCN sinh thái nên được hưởng ưu đãi về tiếp cận đất đai, tiếp cận vốn, có cơ chế giải quyết vấn đề tài chính khi đền bù giải phóng mặt bằng. Đồng thời, được giảm bớt các thủ tục cấp đất. Tiếp cận đất đai chỉ là một khâu, nhưng thủ tục về đất đai hiện nay vẫn còn phức tạp, kéo dài, khiến doanh nghiệp mất nhiều thời gian và chi phí. Nếu những rào cản này được tháo gỡ, doanh nghiệp sẽ có thêm động lực đầu tư vào mô hình sinh thái", ông Tuấn Anh nói.

Ông Tuấn Anh cũng bày tỏ lo ngại về chi phí đất đai trong thời gian tới. Theo ông, bảng giá đất hiện hành đã được điều chỉnh lên mức khá cao; nếu từ ngày 1/1/2026 chính thức áp dụng bảng giá đất mới, chi phí tiếp cận đất đai dự kiến sẽ tăng thêm khoảng 30%.

Tuy nhiên, mức tăng 30% cũng chưa phải là rào cản quá lớn. Vấn đề then chốt nằm ở việc cải cách thủ tục tiếp cận đất đai và cơ chế đền bù giải phóng mặt bằng. Nếu các thủ tục được rút gọn và gánh nặng đền bù được xử lý hợp lý, doanh nghiệp hoàn toàn có thể bù đắp phần chi phí tăng thêm này.

Bên cạnh vấn đề đất đai, Tổng Giám đốc Công ty CP Shinec cũng mong muốn Chính phủ nghiên cứu kỹ hơn nữa chính sách năng lượng tái tạo trong KCN. Doanh nghiệp muốn đầu tư điện mặt trời nhưng đang vướng rào cản về hạn mức (quota) nên khó triển khai trên thực tế.

"Nếu cơ chế được tháo gỡ, cho phép doanh nghiệp chủ động trong ứng dụng năng lượng tái tạo, chúng tôi có thể tiết kiệm tới 30% lượng điện năng sử dụng cho toàn bộ KCN. Đây sẽ là một nguồn lực quan trọng để giảm chi phí vận hành và tăng sức cạnh tranh cho mô hình sinh thái", ông Tuấn Anh nhấn mạnh.

Cũng ở góc độ triển khai thực tiễn, ông Đỗ Quang Hưng, Phó Tổng Giám đốc thứ nhất KCN Nhật Bản (Hải Phòng) cho rằng, năng lượng tái tạo là trụ cột không thể thiếu trong KCN sinh thái. Tuy nhiên, hiện nay doanh nghiệp mới chỉ được phép triển khai điện mặt trời ở mức tự sản - tự tiêu, chưa thể bán lên lưới. Điều này làm hạn chế động lực đầu tư. Do đó, ông kiến nghị Nhà nước cần mở rộng cơ chế cho phép doanh nghiệp bán điện tái tạo lên lưới, từ đó khuyến khích đầu tư và giảm chi phí năng lượng trong dài hạn.

Ông Hưng đồng thời lưu ý, phong trào phát triển KCN xanh, KCN sinh thái đã được khởi động từ năm 2018 nhưng số mô hình đi vào chiều sâu chưa nhiều; ở một số nơi, cách làm còn thiên về "tô vẽ". Giải pháp căn cốt, theo ông là "làm xanh từ bên trong nhà máy", có nghĩa là doanh nghiệp trong KCN phải đồng loạt đổi mới công nghệ, áp dụng quy trình sản xuất sạch hơn thì mô hình sinh thái mới có giá trị thực chất./.