Việt Nam: Tỷ lệ người sống phụ thuộc ngày một gia tăng

Vào năm 2016 sẽ có khoảng 7% dân số Việt Nam từ 65 tuổi trở lên, tương đương 6,5 triệu người; con số người từ 60 tuổi trở lên là trên 10%.

Và đến năm 2040 dự báo con số người từ 65 tuổi trở lên sẽ tăng gấp 3 lần, đạt khoảng 18,4 triệu người, chiếm khoảng 17% dân số (UN 2015).

Nói cách khác, tỉ lệ người sống phụ thuộc (số người từ 65 tuổi trở lên so với nhóm người trong độ tuổi lao động) dự tính sẽ tăng gấp gần 3 lần, từ 10% hiện nay lên khoảng 26% năm 2040.

Theo World Bank, tốc độ già hoá tại Việt Nam thuộc hàng cao nhất thế giới từ trước đến nay, và hiện tượng đó đang diễn ra khi Việt Nam vẫn còn đang ở mức thu nhập thấp hơn nhiều so với các nước có cơ cấu dân số già hiện nay.

Nguyên nhân dẫn đến già hóa dân số

Nguyên nhân chính dẫn đến quá trình già hóa nhanh là tỷ lệ sinh giảm mạnh.

Tỷ lệ sinh gộp đã giảm từ 6 xuống còn 1,95 - 2,09 trong giai đoạn 1970-2015 do thu nhập tăng, trình độ văn hóa tăng và chính sách mỗi gia đình chỉ có 1 đến 2 con được áp dụng từ đầu những năm 1980 và chính thức áp dụng từ năm 1993.

Trong cùng thời gian đó tuổi thọ trung bình đã tăng từ 60 lên 76 (năm 2014). Có một điều cần lưu ý rằng tuổi thọ trung bình tại các nước thu nhập thấp trên thế giới là 67 (WDI, 2016).

Tỷ lệ người già phụ thuộc gia tăng

Điều đáng nói là những xu thế trên sẽ tác động đáng kể lên con số và tỉ trọng dân số trong độ tuổi lao động.

Theo cách tính của ILO, tỉ trọng dân số trong độ tuổi lao động (từ 15-64 tuổi) so với tổng dân số của Việt Nam dự kiến sẽ giảm 5% từ nay cho tới đầu thập kỉ 2040 mặc dù con số tuyệt đối vẫn tăng cho tới 2038 và đạt trên 72 triệu người so với mức hiện nay là 66 triệu.

Sau thời điểm đó dân số trong độ tuổi lao động sẽ giảm dần. Diễn biến như vậy làm cho bức tranh dân số khá phức tạp. Trong thời gian ngắn sắp tới già hoá nhanh sẽ trở thành hiện thực nhưng Việt Nam vẫn còn cơ hội để thích ứng với thực tế đó.

Việt Nam già truớc khi giàu

Đồng thời, mặc dù số người trong độ tuổi lao động chưa giảm ngay như trường hợp tại Thái Lan hoặc Trung Quốc nhưng lợi thế dân số mà Việt Nam đã hưởng lợi đáng kể từ khi thực hiện đổi mới (dân số trong độ tuổi lao động tăng gấp trên 2 lần) sẽ giảm dần tác dụng.

Xu thế này sẽ bị đảo ngược vào cuối những năm 2030. Do vậy khả năng dựa vào sự gia tăng lực lượng lao động của Việt Nam, coi đó là yếu tố thúc đẩy tăng trưởng đã gần cạn kiệt.

Trong tương lai, tăng trưởng sẽ phải dựa vào nâng cao nguồn vốn con người và năng suất lao động.

Một đặc điểm đáng chú ý khác cũng giống với các nước lân cận trong khu vực Đông Á Thái Bình Dương là quá trình già hoá nhanh chóng đã bắt đầu tại Việt Nam khi mức GDP/người còn khá thấp.

So với các nước giàu trong khu vực Đông Á và các nước OECD thì Việt Nam bắt đầu già hoá với mức thu nhập thấp hơn nhiều, hay nói cách khác năng lực tài chính và hành chính cần có để quản lý quá trình này sẽ bị hạn chế.

Ngay cả khi duy trì được mức tăng trưởng mạnh và bền vững thì tốc độ già hoá tại Việt Nam cũng làm cho Việt Nam già truớc khi giàu.