Văn hóa chúc Tết của giới trẻ 3 miền

Lời chúc đầu năm gửi theo ước nguyện may mắn, mạnh khỏe, bình an cùng vô vàn các điều tốt lành khác luôn mang lại niềm vui và những kỳ vọng cho người được nhận lời chúc

Đó chính là nét đẹp văn hóa của người Việt từ bao đời nay và thực sự có ý nghĩa về giá trị tinh thần trong những ngày đầu năm mới.

Xưa, các cụ có câu “Mùng một Tết cha, mùng hai Tết mẹ, mùng ba Tết thầy” cho thấy lễ nghi người Việt coi trọng việc chúc Tết đầu năm. Bởi, mùng Một là ngày đầu tiên của dịp Tết, mọi người thường hướng về tiên tổ nội tộc, thành kính dâng hương ban thờ tổ, chúc Tết ông bà, bố mẹ, các thành viên trong gia đình bên nội.

Mùng hai là ngày vợ chồng, con cái về bên ngoại chúc Tết để đoàn tụ với gia đình, dành tặng mọi người những lời chúc may mắn, hỏi thăm sức khỏe, việc làm trong năm qua. Mùng ba dành để chúc Tết người đã dạy dỗ mình, cho những trí tuệ và nền móng để người ta bước vào đời.

Đây đều là những người quan trọng nhất đối với cuộc sống và sự nghiệp mỗi người buộc họ phải ghi nhớ công ơn, tri ân, chúc Tết trong những ngày đầu năm mới. Khi đi chúc Tết, trang phục phải chỉnh tề, nam thường mặc áo chùng, khăn xếp; nữ mặc áo dài, tóc vấn gọn gàng; trẻ nhỏ áo quần tinh tươm.

Có nhà nghiên cứu văn hóa dân gian kể rằng, thời xưa vào sáng mùng một Tết người lớn thường chúc Tết ba nhà: Nhà nội, nhà ngoại và nhà thầy. Còn trẻ con, nhất là vùng nông thôn thường đi một đoàn khắp cả làng, tay cầm ống tre cho vài đồng xu vào đó, vừa đi vừa xúc xắc, đến từng nhà hát các bài hát đồng dao để chúc những lời tốt đẹp: “Chúc ông mạnh khỏe”, “chúc bà nhiều con cháu”… Có nghĩa chúc Tết ngày xưa mang tính cộng đồng rất cao.

Còn ngày nay, qua bao thăng trầm của lịch sử song văn hóa chúc Tết đầu năm vẫn được người Việt gìn giữ, trân trọng. Tuy vậy, phong tục truyền thống này có thay đổi so với trước và thường gói gọn trong từng gia đình, từng dòng họ. Với việc chúc Tết thầy, nhiều người vẫn giữ thói quen đó nhưng không phải là lễ nghi bắt buộc như thời xưa.

Chúc Tết cũng không chỉ diễn ra vào mùng 1 Tết mà ngay đêm Giao thừa, sau khi hoàn tất lễ cúng sang canh thì ông bà, con cháu quây quần bên nhau cùng cụng ly rượu vang, uống chén trà nóng và giành cho nhau lời chúc tốt đẹp.

Ông bà mừng tuổi cho các con cháu những phong bao lì xì màu đỏ để được may mắn, con cháu cũng mừng tuổi ông bà với lời chúc mạnh khỏe, trường thọ. Mọi người cùng chuyện trò vui vẻ bên khay mứt Tết, đón xem chương trình Chào Xuân trên sóng truyền hình.

Sau khi chúc Tết, nhiều người còn ra chùa lễ Phật để đón giờ phút thiêng liêng khi đất trời vừa bước sang năm mới, cầu mong năm mới nhiều may mắn.

Sáng mùng một Tết, ngày mở đầu cho một năm mới tràn đầy những kỳ vọng, vì thế những lời chúc Tết càng trở nên quan trọng đối với mỗi người, mỗi gia đình. Người đến chúc Tết đầu tiên chính là người “xông đất”, thường được quan niệm mang đến sự may rủi trong suốt một năm cho gia chủ.

Tuy nhiên, mỗi vùng quê lại có những phong tục, truyền thống khác nhau, nhưng tất cả đều mong đón một năm mới đầy sức khỏe, may mắn và thịnh vượng.

Miền Bắc

Người miền Bắc rất coi trọng Tết Nguyên Đán. Đây không chỉ là dịp để gặp gỡ, vui vầy, mà còn là dịp với nhiều nghi thức, phong tục trịnh trọng để cầu mong một năm mới đầy an lành, may mắn. Người dân thường khá cầu kỳ, mọi phong tục đều có một ý nghĩa riêng.

Chơi hoa đào, chưng quất

Màu hồng đỏ của hoa đào là một đặc trưng không thể thiếu trong dịp Tết đến của người miền Bắc. Loài hoa này vừa tạo không khí mùa xuân tươi vui, vừa có ý nghĩa xua đuổi tà ma, đem lại may mắn vào năm mới. Loại đào được ưa chuộng nhất là đào bích với bông to, nhiều cánh, màu đậm.
Tuy nhiên, một số gia đình cũng chưng đào rừng, đào phai, vừa thanh nhã, vừa độc đáo. Ngoài ra, trong mỗi gia đình thường có thêm cây quất xum xuê. Người ta thường lựa cây có tán đẹp, đủ cả quả vàng, quả non, lá xanh mướt, hoa... tượng trưng cho sự trù phú, tài lộc, ăn nên làm ra.

Mâm ngũ quả

Năm loại quả xuất hiện trong nâm cúng của người miền Bắc tượng trưng cho ngũ hành, sự đơm hoa kết trái, viên mãn, tròn đầy. Chuối xanh tượng trưng cho hành mộc, như bàn tay hứng lấy may mắn. Quả phật thủ hay quả bưởi có màu vàng là hành thổ, với ý nghĩa đem phúc lộc đầy nhà. Các loại quả đỏ như cam, quýt, hồng là hành hỏa, quả trắng như roi, đào là hành kim và quả đen như mận, hồng xiêm, nho là hành thủy.

Mâm cỗ Tết: Mâm ngập tràn, đa dạng sắc màu

Người miền Bắc thường rất coi trọng và cầu kỳ trong việc lựa chọn và chế biến mâm cỗ Tết. Các món ăn cũng được lựa chọn hợp với thời tiết lạnh dịp đầu xuân. Một mâm cơm điển hình không thể thiếu các món như bánh chưng, giò, thịt gà, nem, canh măng, dưa hành... được bày biện đẹp đẽ, tinh tươm. Mâm cơm thể hiện sự quây quần, đủ đầy, mong ước có một năm mới no đủ, thịnh vượng.

Phong tục truyền thống:

23 tháng Chạp là ngày tiễn ông Táo về trời, ngoài lễ vật cần thiết thì người Bắc còn cúng một con cá chép còn sống thả trong chậu nước, ngụ ý cá sẽ biến thành Rồng đưa ông Táo về trời. Con cá chép này sẽ được "phóng sinh" (thả ra ao hồ hay ra sông) sau khi cúng.
Trước khi chia tay năm cũ để chào đón năm mới thì bao giờ cũng bắt đầu bằng những bữa cơm tất niên bên gia đình ngày sum họp. Mâm cơm Tết lúc nào cũng đầy đủ đồ ăn thức uống, vừa để dâng lên tổ tiên vừa là nơi để cả nhà quây quần. Dường như Tết luôn là “cái lí do hợp lý nhất để mọi thành viên tha phương đều về nhà sum vầy”.

Giao thừa luôn là thời điểm khiến người ta trông mong nhất. Mọi người trong gia đình sẽ tề tựu bên nhau, cùng nhau đi hái lộc đầu năm. Lễ vật cúng giao thừa ngoài hương hoa quả phẩm còn có thêm mâm xôi đậu xanh, con gà luộc hoặc đầu heo, bánh chưng và cau trầu rượu. Ngày xưa cúng giao thừa xong, người miền Bắc còn có cổ tục đeo xâu bủa nêu ở trước cửa nhà.

Kiêng kị vào ngày Tết ở miền Bắc

Có lẽ miền Bắc là vùng miền có nhiều điều cấm kị nhất cả nước. Người miền Bắc rất coi trọng và tuân thủ theo những điều không được làm ngày Tết với hy vọng nhiều thứ trong năm mới.

Kiêng quét nhà: Người Việt quan niệm kiêng quét nhà trong ba ngày Tết vì cho rằng sẽ quét hết vận đỏ đi khỏi nhà. Vì thế mọi nhà đều cố gắng quét sạch sẽ nhà cửa vườn tược trước khi giao thừa.
Kiêng đổ rác:  Tục lệ này có nguồn gốc từ câu chuyện trong Sưu thần ký.
Chuyện kể rằng, có một người lái buôn đi qua hồ Thanh Thảo được Thủy thần tặng nàng hầu tên là Như Nguyệt. Ông trở nên giàu có, tiền bạc đầy nhà. Năm ấy, vào ngày mồng Một Tết, Như Nguyệt mắc lỗi nhỏ, bị ông chủ đánh đập nên biến vào đống rác. Người lái buôn không biết, mang rác đổ đi. Từ đấy, ông lại nghèo như xưa.

Kiêng không treo những tranh “xui xẻo”: Một số bức tranh như: đánh ghen, kiện tụng… thường không được treo trong nhà dịp Tết mà phải tìm treo tranh mang ý tài lộc như lợn, gà, cậu bé…

Kiêng cho lửa ngày Tết: Người Việt từ xa xưa luôn quan niệm kiêng cho lửa trong ngày Tết vì lửa tượng trưng cho sự may mắn. Cho người khác cái May, cái đỏ của mình thì gia đình sẽ gặp những điều không may, làm ăn thua lỗ, nhà cửa lục đục, gặp phải những điềm họa tai bay vạ gió...

Rắc vôi bột ở 4 góc vườn: Ở nông thôn, nhà nào cũng rắc vôi bột ở 4 góc vườn rồi vẽ hướng ra phía cổng để xua đuổi ma quỷ. Dân gian có câu: “Đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi”. Đầu năm bạn mua muối tặng cho mọi người cũng chính là lời chúc năm mới làm ăn phát đạt, gặp nhiều may mắn.

Xông nhà: Những người “nặng vía”, không hợp tuổi với gia chủ đừng nên đến xông nhà ngày đầu năm. Người có tang không nên xông đất nhà người khác để tránh xui xẻo.

Tránh nói giông: Ngày đầu năm, ta phải hết sức tránh những ngôn ngữ, hành động có thể đem lại sự không may, còn gọi là nói giông hoặc nói xui như: “Chết rồi!” hay “Tiêu rồi!”.

Kiêng cho nước đầu năm: Nước được ví như nguồn tài lộc trong câu chúc tiền vào như nước, nếu cho nước thì coi như mất lộc trong năm mới.

Kiêng làm vỡ bát đĩa: Bát đĩa tượng trưng cho gia đình, vì thế, trong những ngày Tết không được đánh vỡ bát đĩa, ấm chén. Đồng thời tránh cãi nhau, chửi nhau, kiêng những điều không vui xảy ra với gia đình.

Kị mai táng: Ngày Tết Nguyên Đán là ngày vui của toàn dân tộc, ngày mở đầu cho vận hội hanh thông của cả một năm, có ý nghĩa rất thiêng liêng.

Gia đình phải tạm gác mối sầu riêng để hoà chung với niềm vui toàn dân tộc. Vì vậy có tục lệ cất khăn tang trong ba ngày Tết. Nhà nào có đại tang kiêng đi chúc Tết, mừng tuổi bà con, xóm giềng. Ngược lại bà con xóm giềng lại cần đến chúc Tết và an ủi gia đình bất hạnh.

Miền Trung

Với đặc điểm địa lý là nằm giữa chiều dài đất nước, có thể nói miền Trung là điểm giao thoa văn hóa, có nhiều phong tục giống miền Nam và miền Bắc, nhưng cũng có nhiều truyền thống độc đáo. Như mọi miền, các phong tục này đều có ý nghĩa cầu mong một năm mới an khang, thịnh vượng.

Đủ sắc hoa

Người miền Trung có thể trưng mai vàng hoặc đào thắm, không câu nệ. Ngoài ra, người dân còn thường chọn thêm nhiều loại cây, hoa cảnh để bày trong nhà dịp Tết đến xuân về. Các loại cây hoa được bày bán ở chợ Tết.

Mâm ngũ quả

Không cầu kỳ như miền Bắc hay có ý nghĩa đặc biệt như miền Nam, mâm ngũ quả của người miền Trung thường là có gì cúng nấy, chủ yếu là thành tâm dâng kính tổ tiên. Tuy nhiên, họ không hay dùng chuối xanh (đắng, chát), mà thường lựa những loại quả ngọt ngào, tròn thơm để cầu mong một năm mới an vui, thuận lợi.

Mâm cỗ Tết: Giản dị nhưng hài hòa

Người miền Trung cúng bánh chưng, nhưng ăn thì thường chọn bánh tét. Đĩa bánh tét dẻo thơm là một phần không thể thiếu trong mâm cơm ngày Tết. Một số tỉnh, nhất là Huế, làm cơm khá cầu kỳ, đủ thức ngon, sơn hào hải vị. Tuy nhiên, phần lớn chọn các món đơn giản mà vẫn đủ đầy như gà, giò, miến nấu, dưa muối, các món cuốn, xào...

Phong tục truyền thống:

Những ngày áp tết, từ khoảng 20 tháng Chạp Âm lịch, đường phố bắt đầu rực rỡ sắc màu với hoa cúc, hoa vạn thọ, hoa ly, hoa lay-ơn,… Nhà ai cũng chuẩn bị lau dọn bàn thờ tổ tiên, thay cát trắng, đánh lư đồng để đón ông bà tổ tiên về sum họp gia đình. Các mẹ các bà sắm sửa vật dụng, đồ ăn trong những ngày Tết. Trong bếp nhà nào không ít thì nhiều cũng đều có những hủ to hủ nhỏ dưa kiệu mới làm.

30 tháng Chạp được xem là ngày đoàn tụ gia đình, cháu chắt, con cái tha phương cầu thực nơi đâu cũng tụ về bên cha mẹ. Sau khi cúng Tất niên, cả gia đình thường quây quần bên nhau họp mặt gia đình để tổng kết cuối năm cũng như chia sẻ những kế hoạch năm mới. Sáng 30 Tết, đàn ông trụ cột của gia đình đi mộ thắp hương cho ông bà tổ tiên, mời ông bà cùng về ăn Tết với con cháu.

Ở miền Trung cũng có tục “xông đất “như người Bắc vào sáng mồng một. Thường gia đình sẽ nhờ người lớn tuổi, còn mạnh khỏe, có vai vế và uy tín trong xã hội hoặc những đứa trẻ thông minh, hoạt bát, vui vẻ đến “xông đất” đầu năm. Sáng mùng một, cả nhà thường được đánh thức bởi niềm vui năm mới, ai cũng dậy sớm để bày biện bánh kẹo đón người xông đất. Ngày đầu tiên của năm mới, mọi người thường đến thăm và chúc Tết bà con họ hàng gần xa. Mồng hai mồng ba hàng xóm, láng giềng khắp nơi sẽ đến chúc Tết nhà mình.

Kiêng kị vào ngày Tết ở miền Trung

Với người miền Trung, họ có vẻ thoải mái hơn trong những ngày Tết. Tuy nhiên vẫn có những kiêng kị nhất định chúng ta cần phải biết.

Kiêng các món chế biến từ tôm: Người miền Trung thường kiêng ăn các món được chế biến từ tôm trong các ngày Tết Nguyên Đán

Kiêng trứng vịt lộn, thịt vịt: Người ta cho rằng ăn thịt vịt sẽ gặp xui xẻo. Một số vùng không ăn tôm vì sợ… đi giật lùi như tôm. Nếu ăn trong ngày Tết, công việc sang năm sẽ lùi chứ không thể tiến tới.

Ngoài ra, một số nơi ở miền Trung người ta thường kiêng mặc đồ màu trắng trong suốt tháng Giêng đầu năm mới.

Miền Nam

Với người miền Nam, Tết là dịp để vui chơi, gặp gỡ, quây quần. Do đó, người dân không nặng nề về hình thức, chủ yếu là hướng đến không khí tưng bừng, vui tươi, cho năm mới nhiều tài lộc, thuận hòa, mọi sự hanh thông.

Mai vàng đón xuân - đặc trưng ngày Tết

Với khí hậu nắng ấm gần như quanh năm, người miền Nam thường trưng mai vàng rực rỡ mỗi độ Tết đến, xuân về. Màu vàng tươi sáng của hoa mai là biểu tượng của sự vinh hiển, thành đạt, tài lộc. Người dân thường chọn cây có nhiều nụ và lộc, vì hoa nở đúng lúc giao thừa hay sáng sớm mùng một sẽ mang lại nhiều may mắn, thịnh vượng và hạnh phúc cho gia đình trong năm mới. Đặc biệt, cây càng nhiều bông 6-10 cánh (thay vì 5 cánh như bình thường) thì gia chủ càng gặp nhiều may mắn.

Mâm quả Tết: “Cầu vừa đủ xài”

Với tâm hồn phóng khoáng, người miền Nam thường bày các loại quả chính là mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, đọc chệch thành “cầu vừa đủ xài”, với mong muốn có một năm mới nhiều tài lộc. Các gia đình cho thêm quả sung - tượng trưng cho sự sung mãn về sức khỏe, tiền bạc. Ngoài ra, mâm còn có thêm các loại quả đẹp mắt như dưa hấu, táo, đào tiên... Tuy nhiên, khác với người miền Bắc, họ không bày cam quýt vì quan niệm “cam đành quýt đoạn”, tượng trưng cho sự ly tán, chia lìa.

Mâm cơm ngày Tết: Trù phú và phóng khoáng

Mâm cơm Tết của người miền Nam đơn giản hơn, nhưng vẫn không kém phần đủ đầy, ngon miệng. Phần lớn các món thường được nấu sẵn, chỉ việc này ra, trong đó không thể thiết thịt kho tàu, bánh tét, chả nem và khổ qua dồn thịt. Phụ nữ trong gia đình thường không tốn quá nhiều công sức cho mâm cơm, thay vào đó, họ dành thời gian làm đẹp, vui chơi, quây quần bên gia đình.

Nghi lễ truyền thống:

Giáp Tết, các gia đình sẽ tổ chức đi chạp mộ. Chiều 23 tháng chạp đưa ông Táo về trời. Ngày 30 làm một mâm cơm cúng tổ tiên, gọi là lễ "rước ông bà". Trong những ngày Tết khói hương trên bàn thờ gia tiên luôn nghi ngút và sau đó đến ngày mồng 3 tháng Giêng thì làm lễ "đưa ông bà". Trước giao thừa, các gia đình thắp hương mời hương linh ông bà và tổ tiên và những người thân đã qua đời về ăn cơm chung vui Tết với con cháu (cúng gia tiên). Lễ vật cúng giao thừa ngoài hương hoa quả phẩm còn có thêm quả dừa, bánh phồng, bánh tráng và gà trống luộc.

Theo quan niệm của người Nam Bộ mỗi năm có một ông Hành Khiển coi việc nhân gian, hết năm thì thần nọ bàn giao cho thần kia, nên cúng tế, đốt pháo là để tiễn đưa ông cũ và đón ông mới. Đêm 29-30 là thời khắc vui nhất, mọi người cùng thức đón giao thừa, chơi tú, ăn uống... rất huyên náo. Ba ngày tết là ba ngày vui chơi, ăn uống, thăm viếng, chúc nhau những điều mới mẻ, tốt lành. Một tập quán phổ biến là trong những ngày đầu năm đó là mọi người đều chỉ dành cho nhau những lời hay, ý đẹp, gặp nhau vui mừng, hy vọng mọi điều như ý. Bao điều không vui, không vừa lòng năm trước đều bỏ đi.

Tục lì xì phổ biến ở miền Nam trước khi lan ra các vùng khác của Việt Nam. Tiền mới được bỏ vào phong bao có màu đỏ vàng rực rỡ, tặng trẻ nhỏ trong gia đình để lấy may, cho trẻ hay ăn chóng lớn, mọi sự được như ý. Phong bao đỏ lì xì là một nét văn hóa của người miền Nam, không câu nệ giá trị mà chủ yếu đem lại niềm vui, tốt lành, may mắn.

Kiêng kị vào ngày Tết ở miền Nam

Về nhà trước Giao thừa: Dù đi đâu làm gì xa thì cũng phải về nhà trước giờ giao thừa. Nếu ai không về kịp thì đồng nghĩa cả năm mới sẽ phải bôn ba khắp nơi làm ăn vất vả.

Cất chổi sau khi quét dọn: Nếu trong ngày Tết mà để mất chổi thì có nghĩa cả năm đó gia đình sẽ bị trộm cắp viếng thăm vơ vét của cải.

Kiêng để cối xay gạo trống vào ngày đầu năm: Ở một số vùng quê Nam bộ còn có tục kiêng không để cối xay gạo trống vào những ngày đầu năm. Điều này tượng trưng cho việc thất bát, mất mùa năm tới. Chính vì vậy, người ta thường đổ một ít lúa vào cối xay, ngụ ý cầu mong năm mới lúa gạo đầy tràn.

Dọn cỗ ngày Tết: tại Nam Bộ vào những ngày Tết nếu có khách đến nhà dù bất kể giờ giấc nào thì gia chủ cũng dọn cỗ mời ăn uống. Khách không được từ chối, kể cả đang no thì cũng phải nhấm nháp một chút.

.