Tư duy và phong cách báo chí Hồ Chí Minh

Bước vào thời kỳ kỷ nguyên số, báo chí phát triển thêm một bước mới. Trước cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, nền báo chí Việt Nam đứng trước những cơ hội và thách thức lớn.

Trước thực tế đó, đạo đức, trách nhiệm nghề nghiệp, trí tuệ, phong cách và tầm nhìn của mỗi người làm báo càng phải đặt ra cấp thiết hơn bao giờ hết và việc vận dụng tư tưởng, phong cách Hồ Chí Minh, đặc biệt là phong cách làm báo của Người vào hoạt động báo chí sẽ giúp những người làm báo có tư duy chuẩn mực, đúng đắn…

Chủ tịch Hồ Chí Minh là người thầy của Báo chí Cách mạng Việt Nam. (Ảnh tư liệu)

Tờ báo phục vụ sự nghiệp cách mạng

Báo chí vừa là một bộ phận cấu thành văn hóa vừa là phương tiện xây dựng, truyền bá và thực thi văn hóa. Là đội quân đi đầu trong công tác tư tưởng, báo chí đồng thời là vũ khí cách mạng sắc bén.

Trong sự nghiệp hoạt động cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn coi báo chí và những người làm báo là một bộ phận của sự nghiệp cách mạng, là vũ khí sắc bén trong công cuộc đấu tranh giành độc lập cho dân tộc và xây dựng cuộc sống mới cho nhân dân.

Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”. Người cũng thường nhấn mạnh: “Cây bút là vũ khí sắc bén, bài báo là tờ hịch cách mạng, động viên quần chúng đoàn kết, đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân cũ và mới…”.

Nghiên cứu tài liệu viết về Bác Hồ chúng ta thấy, trong quá trình tìm đường giải phóng dân tộc, giành độc lập, tự do cho Tổ quốc, Người tiếp cận tác phẩm của Lênin và vô cùng tâm đắc với tư tưởng: “Cái mà chúng ta nhất thiết phải có lúc này là một tờ báo chính trị. Trong thời đại ngày nay, không có tờ báo chính trị thì không thể tiến hành có hệ thống cuộc tuyên truyền, cổ động có nguyên tắc và toàn diện…”.

Tư tưởng ấy là động lực thôi thúc Hồ Chí Minh trong bất kỳ hoàn cảnh nào và Người cũng tìm cách thành lập cho được tờ báo phục vụ sự nghiệp cách mạng, và động viên Người không ngừng phấn đấu trở thành một nhà báo lớn nhất Việt Nam, một cây bút ngang tầm những tên tuổi nổi bật về văn hóa, báo chí trên toàn thế giới.

Bác Hồ tại Đại hội III Hội Nhà báo Việt Nam. (Ảnh tư liệu)

Sau những năm bôn ba khắp mọi nơi, cuối năm 1917 khi ở lại Pháp, chưa đầy ba năm Nguyễn Ái Quốc được sự ủng hộ của các chí sĩ Việt Nam tại Pháp và sự hợp tác của một số bạn bè quốc tế, Người xuất bản báo Le Paria (Người cùng khổ). Người là cây bút chính, sắc sảo nhất của tờ báo ấy.

Ngoài tờ báo Người cùng khổ, Nguyễn Ái Quốc xuất bản tờ báo tiếng Việt với tên gọi "Việt Nam hồn". Người cộng tác với một số tờ báo phái tả có thanh thế nhất tại Pháp thời bấy giờ: Nhân đạo, Đời sống thợ thuyền, Người bình dân…Sang Nga, người làm việc với báo chí Xô Viết.

Về Trung Quốc, Người viết báo tiếng Hoa Cứu vong nhật báo cùng một vài tờ báo tiếng Anh. Đặc biệt, Người sáng lập tờ báo tiếng Việt Thanh Niên, mà sự cống hiến vô giá của nó là chuẩn bị về lý luận, chính trị, tư tưởng và tổ chức cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam. Sang Thái Lan, người cho ra tờ báo Thân ái, Đồng thanh nhằm vận động Việt kiều ủng hộ và tham gia cách mạng trong nước.

Năm 1941, vừa trở về Tổ quốc sau nhiều năm hoạt động ở nước ngoài, Người tổ chức Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ 8, Hội nghị thống nhất nhiều quyết sách lớn và quyết định xuất bản một tờ báo làm cơ quan tuyên truyền, cổ động cho Mặt trận Việt Minh, lấy tên theo mục tiêu của cách mạng là Việt Nam Độc lập.

Cách mạng tháng Tám thành công, tại Thủ đô Hà Nội, Người cùng Trung ương Đảng thành lập Đài phát thanh Quốc gia Tiếng nói Việt Nam, Hãng thông tấn Quốc gia Thông tấn xã Việt Nam…

Tư tưởng Hồ Chí Minh về báo chí bao quát trên nhiều lĩnh vực

Trong nhiều trường hợp, Hồ Chí Minh gọi báo chí là” vũ khí sắc bén của cách mạng”, là “đội quân xung kích trong công tác tư tưởng…” Chức năng, nhiệm vụ của báo chí, theo Hồ Chí Minh, là “tuyên truyền, huấn luyện, giáo dục, tổ chức quần chúng…” bằng phương tiện thông tin và cá thủ pháp nghề nghiệp khác. Tôn chỉ, mục đích của báo chí Việt Nam không có gì ngoài phục vụ “kháng chiến và kiến quốc, đoàn kết toàn dân, thi đua yêu nước; xây dựng xã hội chủ nghĩa và đấu tranh thống nhất nước nhà, bảo vệ hòa bình thế giới…”.

Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Báo chí phải ra sức đấu tranh cho tự do, chân lý, cho tương lai tươi sáng của loài người…”. Trong tư duy của người, đối tượng của báo chí tuyệt nhiên không chỉ dành cho một số tầng lớp nào đó có điều kiện dễ dàng tiếp nhận thông tin, mà nhất thiết báo chí phải hướng về “đại đa số quần chúng”, phải danh cho đông đảo nhân dân. Tính chất báo chí, theo Bác Hồ, trước hết là “tính quần chúng và tinh thần chiến đấu…”.

Về quan điểm báo chí, Hồ Chí Minh rất coi trọng “tự do tư tưởng”. Người viết: “chế độ ta là chế độ dân chủ, tư tưởng phải được tự do… Đối với mọi vấn đề, mọi người tự do bày tỏ ý kiến của mình, góp phần tìm ra chân lý… Khi mọi người đã phát biểu ý kiến, đã tìm ra chân lý, lúc đó quyền tự do tư tưởng hóa ra quyền phục tùng chân lý. Chân lý là cái gì có lợi cho Tổ quốc, cho nhân dân”.

Nói đến phong cách báo chí, Hồ Chí Minh mong muốn báo chí ta phải luôn luôn “gần gũi quần chúng”. Nhà báo suốt đời tâm niệm: “Vì ai mình viết? Viết cho ai, viết để làm gì?... văn phong báo chí phải “giản đơn, dễ hiểu”, Bác Hồ căn dặn các nhà báo cố gắng “viết cho văn chương, cho người đọc thấy hay, thấy văn chương mình thích đọc…”.

Báo chí bất kỳ trường hợp nào cũng là diễn đàn của nhân dân. Sản phẩm báo chí mang dấu ấn cá nhân, song tờ báo lúc nào cũng là công lao của một tập thể. Tính tập thể của nghề báo trong tư duy Hồ Chí Minh không chỉ thể hiện trước hết và chủ yếu ở nội dung mà còn ở lối làm việc: “người viết, người in, người sửa bài, người phát hành… ăn khớp với nhau…”. Đồng thời với đề cao tính tập thể, Người khuyến khích tài năng cá nhân.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm xây dựng đội ngũ những người làm báo và tổ chức chính trị, xã hội, nghề nghiệp của họ. Người khẳng định: “Nói đến báo chí trước hết phải nói đến người làm báo”. Người nhấn mạnh vai trò “chiến sĩ” của người làm báo, đòi hỏi nhà báo kiên định lập trường, giữ vững quan điểm báo chí cách mạng, không ngừng nâng cao trình độ về mọi mặt. Hơn ai hết, nhà báo phải là người chí công vô tư, có hiểu biết rộng và nhất là có cái tâm trong sáng. Đạo đức báo chí trước hết thể hiện ở những mặt ấy. Người hết sức coi trọng trau dồi đạo đức, hễ có dịp gặp các nhà báo là Người để cập vấn đề này.

Chủ tịch Hồ Chí Minh. (Ảnh tư liệu)

Bản thân Hồ Chí Minh là tấm gương sáng về đạo đức báo chí. Người là một nhà báo với ý nghĩa chân chính, cao cả nhất của nghề báo. Người không lúc nào quan tâm đến tên tuổi và lợi ích riêng, đến việc viết để “lưu danh thiên cổ”. Suốt đời cầm bút, Người chỉ hướng về cái đích thiêng liêng và là mang trí tuệ và ngòi bút của mình phục vụ sự nghiệp cạch mạng, phục vụ nhân dân.

Để đạt đến đỉnh cao trong sáng ấy, để trở thành một nhà báo lớn, Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh kiên trì học tập, khổ luyện suốt đời. Khi mới đặt chân đến Pháp, do nhu cầu đấu tranh vì độc lập, tự do của đất nước, nhân thấy sự cấn thiết trở thành một nhà báo viết tiếng Pháp giỏi, Nguyễn Ái Quốc bắt đầu sự nghiệp bằng những mẩu in ngắn, “mỗi tin chỉ có năm ba dòng”.

Mỗi lần có tin hoặc bài ngắn của mình được đăng, người so sánh bản thảo mình đã viết với bản in trên báo, để học tập xem các nhà báo đàn anh đã biên tập, sửa chữa bài của mình ở những điểm nào. Nhờ thế chỉ hai năm sau, cụ thể năm 1991, Nguyễn Ái Quốc đã là tác giả nhiều bài chính luận, tiểu phẩm điều tra… có giá trị cao cả về nội dung và văn chương, đặt trên tờ Le Paria, làm kinh ngạc nhiều trí thức Pháp tiêu biểu. Mặc dù Bác Hồ coi mình chỉ là “người có duyên nợ với báo chí”, cả cuộc đời của Người, từ những ngày phải trốn tránh kẻ thù cho đến khi đảm đương nhiều trọng trách quan lớn nhất quốc gia, thời giờ hết sức eo hẹp, Người vẫn không rời cây bút. Bởi hơn ai hết, Hồ Chí Minh hiểu rõ vai trò và tầm quan trọng của báo chí đối với cuộc đấu tranh cách mạng cũng như trong đời sống xã hội.

Suốt đời, Chủ tịch Hồ Chí Minh dành cho báo chí và những người làm báo mối quan tâm và lòng ưu ái đặc biệt, một đức tính và phong cách không phải bất cứ nhà lãnh đạo quốc gia kiệt xuất cổ kim nào trên thế giới cũng đều có.

Đến nay, tư duy và phong cách báo chí Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn vẹn nguyên giá trị, đó là kim chỉ nam cho mọi hoạt động của cơ quan báo chí, đặc biệt là những người làm báo trong thời ký kỷ nguyên số, cách mạng công nghiệp 4.0, từng bài viết cần có sự vận dụng sáng tạo và linh hoạt.