Quy định chống phá rừng của EU ảnh hưởng như thế nào đến sản xuất cà phê Việt Nam?

EU cấm việc bán cà phê có nguồn gốc từ đất bị phá rừng

Thương vụ Việt Nam tại Bỉ cho biết kể từ ngày 31/12/2024, EU cấm việc bán cà phê có nguồn gốc từ đất bị phá rừng hoặc đất bạc màu đã bị cấm. Quy định của EU yêu cầu các công ty bán cà phê ở EU thu thập tọa độ định vị của trang trại sản xuất cà phê. Các công ty có thể kết hợp dữ liệu này với các công cụ giám sát vệ tinh. Những công cụ này kiểm tra xem các công ty có đáp ứng các yêu cầu của quy định hay không và xác định các khu vực tiềm ẩn có nguy cơ suy thoái đất và phá rừng.

Đề xuất này cũng dán nhãn các quốc gia trồng cà phê là có rủi ro thấp hoặc rủi ro cao. Cà phê từ các vùng có rủi ro cao phải đáp ứng các yêu cầu thẩm định nhiều hơn so với các vùng có rủi ro thấp.

Quy định nhằm giải quyết nạn phá rừng, gây suy thoái rừng và giúp bảo tồn rừng để giảm lượng khí thải carbon và mất đa dạng sinh học.

Theo đó, phạm vi hàng hóa sản xuất chịu áp dụng trong quy định này gồm: Gia súc, ca cao, cà phê, dầu cọ, cao su, đậu nành, gỗ và một số sản phẩm có nguồn gốc từ chúng, chẳng hạn như da, lốp xe, hoặc đồ nội thất.

Theo quy định này bất kỳ nhà khai thác hoặc thương nhân nào đưa các mặt hàng này vào thị trường EU hoặc xuất khẩu từ thị trường này có khả năng phải chứng minh rằng các sản phẩm không có nguồn gốc từ đất rừng bị phá gần đây hoặc góp phần làm suy thoái rừng.

Kể từ ngày 29/6/2023, các nhà khai thác và thương nhân sẽ có 18 tháng để thực hiện các quy tắc mới. Các doanh nghiệp siêu nhỏ và nhỏ sẽ được hưởng thời gian thích ứng lâu hơn, cũng như các điều khoản cụ thể khác.

Do vậy, đối với ngành cà phê, các nhà xuất khẩu phải đảm bảo họ không lấy nguồn cà phê từ đất bị phá rừng hoặc suy thoái. Chỉ khi đó, họ mới có thể xuất khẩu cà phê sang Liên minh châu Âu (EU). Việc tích hợp công nghệ kỹ thuật số là rất quan trọng để đáp ứng quy định về sản phẩm không phá rừng theo quy định.

Cũng theo phân tích của Thương vụ Việt Nam tại Bỉ, một khía cạnh quan trọng khác của quy định này là tăng khả năng truy xuất nguồn gốc. Đối với ngành cà phê, truy xuất nguồn gốc liên quan đến việc liên kết dữ liệu với một cá nhân hoặc một nhóm nhà sản xuất. Truy xuất nguồn gốc làm tăng yêu cầu thu thập dữ liệu cho tất cả các tác nhân trong chuỗi.

Việc thu thập dữ liệu là cần thiết ở mọi giai đoạn của chuỗi cung ứng nếu các nhà sản xuất và xuất khẩu cà phê muốn duy trì hoạt động tại thị trường EU. Để đảm bảo khả năng truy xuất nguồn gốc trong chuỗi cung ứng cà phê, các tác nhân trong chuỗi cung ứng cần ghi lại dữ liệu mỗi khi hạt cà phê thay đổi chủ sở hữu.

Bên cạnh tọa độ địa lý của khu vực sản xuất, các loại dữ liệu khác cũng cần được báo cáo như số lượng nhà sản xuất làm việc trên mỗi lô; số lượng và chất lượng của hạt cà phê; dự báo năng suất.

Hiện nay, các công ty cà phê có thể sử dụng các công cụ kỹ thuật số khác nhau để thu thập dữ liệu định vị địa lý, như: Các ứng dụng sử dụng GPS của thiết bị để vẽ tọa độ khi bạn đi bộ; máy bay không người lái có thể lập bản đồ bằng cách chụp ảnh từ trên cao; các nền tảng tinh vi hơn cho phép bạn vẽ các khu vực này từ bản đồ hoặc hình ảnh vệ tinh hiện có. Tất cả các yêu cầu dữ liệu nêu trên làm tăng tầm quan trọng của số hóa trong chuỗi giá trị cà phê.

Thách thức với ngành cà phê

Hiện tỷ lệ phá rừng để sản xuất cà phê tại Việt Nam chỉ chiếm chưa đến 0,1%. Việt Nam cũng đã cấm khai thác rừng tự nhiên từ năm 2016.

Với diện tích cà phê hơn 700.000 ha, cho sản lượng hơn 1,8 triệu tấn, nông dân không mở rộng diện tích, chỉ tái canh trên diện tích sẵn có nên luật cấm của EU không đáng ngại với cà phê Việt Nam.

Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, khó khăn lớn nhất hiện nay là việc truy xuất nguồn gốc, yêu cầu của phía EU là 100% sản phẩm cà phê xuất khẩu vào thị trường này phải có thông tin định vị (GPS) đến từng vườn để xác nhận về nguy cơ gây mất rừng bằng các hệ thống giám sát viễn thám, đòi hỏi những giải pháp đồng bộ để hỗ trợ các doanh nghiệp.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn hiện cũng đang dự thảo kế hoạch hành động để thích ứng với đạo luật mới của EU, cùng với đó phối hợp với các hiệp hội ngành hàng, cũng như phía EU thống nhất kế hoạch hành động đáp ứng với quy định mới của phía EU, để sản phẩm cà phê Việt ngày càng khẳng định sức cạnh tranh tại thị trường quan trọng này.

Tại hội nghị bàn thảo về sản xuất và cung ứng cà phê không gây mất rừng theo quy định của EU vừa được tổ chức tại Hà Nội, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn lần đầu tiên đề xuất khung kế hoạch hành động cấp quốc gia cho ngành cà phê nhằm đáp ứng quy định mới của EU, trong đó nhấn mạnh đến việc thành lập nhóm đối tác công tư hỗ trợ cho các ngành hàng theo hướng minh bạch và bền vững, đáp ứng yêu cầu đa dạng của thị trường. 

"Việc hợp tác công tư trong các vùng sản xuất này khiến khả năng phát triển bền vững mở rộng ra rất nhanh. Chúng tôi bắt đầu với 1.000 nông dân vào năm 2014, đến bây giờ chúng tôi đã mở rộng đến 100.000 nông dân chỉ trong 10 năm và sản xuất bền vững ở nhiều lĩnh vực khác nhau", bà Trần Quỳnh Chi, Giám đốc Vùng Cảnh quan châu Á, Tổ chức IDH, thông tin.

Đại diện EU cam kết sẽ đồng hành và hỗ trợ Việt Nam trong quá trình thực hiện để giải quyết các thách thức về môi trường một cách hiệu quả hơn, không chỉ sản xuất các sản phẩm an toàn, giảm phát thải khí nhà kính, mà còn nâng cao sinh kế cho các nông hộ, đặc biệt là các nông hộ cà phê tại những khu vực rủi ro cao.

Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, năm 2022, EU nhập khẩu hơn 3 triệu tấn cà phê, trị giá gần 13 tỷ Euro. Với khối lượng xuất khẩu đạt hơn 660.000 tấn, trị giá hơn 1,5 tỷ Euro, Việt Nam là nhà cung cấp cà phê ngoại khối lớn thứ 2 cho EU, chỉ đứng sau Brazil. Quy định mới của EU cũng chính là cơ hội để cà phê Việt Nam phát triển theo định hướng minh bạch, trách nhiệm, bền vững và tăng trưởng xanh.