Kỷ niệm ngày Quốc tế Phụ nữ 8-3: Tri ân những nữ anh hùng áo trắng

Dịp Quốc tế phụ nữ năm nay, các nữ khoa học của Phòng vinh dự được nhận giải thưởng Kovalevskaia ở hạng mục tập thể. Giải thưởng này như thay lời cảm ơn và chúc mừng của nhân dân cả nước đến những cống hiến lặng thầm của các chị.

Ngày 7-2-2020, giữa thời điểm dịch bệnh Covid-19 có diễn biến phức tạp bởi số ca nhiễm tăng nhanh thì Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương đã nuôi cấy và phân lập thành công virus corona mới trong phòng thí nghiệm, tạo điều kiện cho việc xét nghiệm nhanh các trường hợp nhiễm và nghi nhiễm Covid-19. Với kết quả này, Việt Nam đã trở thành quốc gia thứ 3 nuôi cấy thành công virus này.

Trong bản tin thời sự VTV tối 7-2 phát trên sóng truyền hình quốc gia có sự xuất hiện thường trực của những nhà khoa học nữ với vai trò quan trọng trong suốt quá trình nghiên cứu. Để có được thành công to lớn này, các chị đã mất chuỗi ngày miệt mài trong phòng thí nghiệm đến quên hết bản thân mình. Hình ảnh những nhà khoa học với thành công được công bố thực sự là lời động viên quý báu, niềm vui, niềm tin, niềm tự hào lớn lao cho người dân Việt Nam giữa những hoang mang về dịch bệnh.

Không chỉ đến dịch Covid-19, những cống hiến của các nhà khoa học tại Phòng Thí nghiệm cúm nói chung và của tập thể các nhà khoa học nữ công tác tại đây nói riêng đã được biết đến từ trước đó. Với vai trò nghiên cứu và đào tạo, ngay từ khi thành lập, Phòng Thí nghiệm cúm được xác định có vai trò giảm gánh nặng bệnh tật của dịch bệnh cúm mùa, giảm nguy cơ, ảnh hưởng của đại dịch cúm nhằm bảo vệ sức khoẻ cộng đồng tại Việt Nam cũng như các quốc gia khác trên thế giới.

Tìm hiểu về đặc điểm virus cúm, vật chủ (người, động vật) và các yếu tố môi trường tác động đến sự tiến hóa và sự nổi trội nguy hiểm của virus cúm, đặc biệt là khả năng lây truyền của virus cúm A từ động vật sang người. Phát triển và hoàn thiện các phương pháp giám sát, phát hiện nhanh các tác nhân virus gây nhiễm trùng nổi trội. Bên cạnh đó, Phòng còn có vai trò phát triển các phương pháp điều trị, dự phòng để hạn chế tối đa tác động của virus cúm đại dịch, cúm động vật và cúm mùa đến đời sống kinh tế, xã hội. Xác định các yếu tố liên quan về virus, miễn dịch và điều kiện môi trường đến tiến triển nặng của bệnh cúm, từ đó phát triển phác đồ điều trị và quản lý bệnh nhân nhiễm virus cúm. Thúc đẩy, ứng dụng các công nghệ mới, hiện đại để giám sát phát hiện các virus mới, dự đoán động lực lây truyền, phát triển các phương pháp chẩn đoán mới.

Định hướng nghiên cứu của Phòng Thí nghiệm cúm đã được xây dựng từ những năm 2003, khi dịch SARS xảy ra và Việt Nam là nước đầu tiên thông báo với Tổ chức Y tế thế giới (WHO) về căn bệnh mới với triệu chứng viêm phổi không điển hình, tiến triển nhanh và lây truyền mạnh với tỷ lệ tử vong cao. Tại thời điểm đó, nhóm nghiên cứu của Phòng Thí nghiệm hô hấp, đứng đầu là PGS.TS. Lê Thị Quỳnh Mai đã trực tiếp tham gia điều tra, thu thập mẫu, tiến hành chẩn đoán, các trường hợp viêm đường hô hấp cấp tính nguy hiểm đầu tiên điều trị tại BV Việt- Pháp (3-2003). Cùng với các đồng nghiệp quốc tế, virus SARS-CoV– một tác nhân hoàn toàn mới đã được định danh vào tháng 4-2003.

Với bài học kinh nghiệm từ công tác phòng chống dịch SARS năm 2003, nhóm nghiên cứu tiếp tục trực tiếp xét nghiệm xác định trường nhiễm virus cúm gia cầm A/H5N1 trên người đầu tiên tại Việt Nam vào những ngày cuối tháng 12-2003. Những kết quả Phòng thí nghiệm và các vật liệu nghiên cứu (virus cúm A/H5N1, bệnh phẩm lâm sàng) đã được Phòng thí nghiệm chia sẻ cho các đơn vị nghiên cứu quốc tế.

Để chủ động trong công tác phòng chống dịch, nhóm nghiên cứu cũng tham gia tạo chủng virus cúm A/H5N1 trong sản xuất vaccine cúm tại Việt Nam. Dẫn đầu là PGS. TS. Lê Thị Quỳnh Mai cùng nhóm nghiên cứu đã tham gia tạo chủng virus rgA/H5N1 không độc lực bằng phương pháp di truyền đảo ngược. Thiết lập được hệ chủng gốc và chủng sản xuất vaccine cúm A/H5N1 với đầy đủ các tiêu chí kỹ thuật theo quy định của WHO. Từ những kết quả đã đạt được khi phát triển vaccine cúm A/H5N1, vaccine cúm A/H1N1/2009 đại dịch cũng đang được tiến hành phát triển trên tế bào thận khỉ tiên phát (PMKc). Các kết quả nghiên cứu cho thấy vaccine cúm A/H1N1/2009 đại dịch đáp ứng đầy đủ tính an toàn, hiệu lực và có giá thành hợp lý. Với sự hợp tác của CDC-Hoa Kỳ, nghiên cứu về sự tương tác giữa virus cúm A/H5N1 trên người và trên gia cầm tại miền Bắc Việt Nam trong giai đoạn 2003-2010 đã khẳng định giả thuyết các trường hợp người nhiễm virus H5N1 tại Việt Nam là kết quả của việc truyền trực tiếp từ gia cầm sang người.

Trong giai đoạn 2006-2015, cùng với sự hỗ trợ của Trung tâm Phòng ngừa và kiểm soát bệnh tật – Mỹ (US-CDC) và TCYTTG, hệ thống Giám sát cúm đã được triển khai trên 15 điểm tại 4 vùng trên toàn quốc. Hệ thống giám sát đã đưa ra bức tranh tổng thể về sự lưu hành của virus cúm mùa tại Việt Nam với đặc điểm di truyền và đặc tính kháng nguyên tương đồng cao với các virus dự tuyển vaccine cho khu vực Nam bán cầu…

Việc sử dụng vaccine cúm mùa tại Việt Nam bắt đầu được quan tâm và việc phát triển các chính sách, chiến lược cho sử dụng vaccine cúm cần rất nhiều các thông tin về dịch tễ, virus, miễn dịch đã có trong cộng đồng. Các cơ hội và thách thức trong nghiên cứu về tác nhân virus gây viêm đường hô hấp cấp, đặc biệt là virus cúm tại Việt Nam vẫn còn rất nhiều trong tương lai. Tuy nhiên, với các kết quả đã đạt được, các nhà khoa học nữ của Phòng Thí nghiệm cúm - Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, đứng đầu là PGS.TS Lê Thị Quỳnh Mai đã thành công trong việc kết nối, hệ thống những thành tựu nghiên cứu tại Việt Nam và phát triển lý thuyết khoa học, đi từ virus cúm tới chế phẩm vaccine cúm mùa và vaccine cho đại dịch cúm.

Ngoài công tác nghiên cứu ứng dụng, thời gian qua, Phòng Thí nghiệm cúm cũng ghi danh trong công tác đào tạo khi đã đào tạo nhiều tiến sỹ, thạc sỹ, cử nhân chuyên ngành; viết sách chuyên khảo, tham khảo, giáo trình trong nước, quốc tế và xây dựng chương trình đào tạo Tiến sỹ Vi sinh vật học. Trong công tác nghiên cứu khoa học, các nhà khoa học nữ của Phòng đã tham gia công bố 207 bài báo trên các Tạp chí khoa học trong nước, quốc tế; chủ trì nhiều đề tài, dự án hợp tác quốc tế.

Rất khó để hình dung về công việc của các nhà khoa học nữ thuộc Phòng Thí nghiệm cúm, khoa Virus, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, Bộ Y tế đảm trách nhưng không chỉ trong thời điểm này mà những người phụ nữ với màu áo trắng của Phòng Thí nghiệm cúm sẽ mãi mãi là một biểu tượng đẹp đẽ về sự miệt mài tận hiến vì sức khỏe nhân dân. Được biết, do ảnh hưởng của dịch Covid-19, Lễ trao Giải thưởng Kovalevskaia năm 2019 dự kiến sẽ được tổ chức vào tháng 5-2020 nhân kỷ niệm Ngày khoa học và công nghệ Việt Nam.